45502 skanuj0013

64    3. Etyczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

wami są tutaj; etyka powinności Kanta, uiyiitarystyezna etyka konsekwencji, etyka wartości Arystotelesa (Kimmel 1988) czy, szczególnie ostatnio, konninitariańska etyka troski (Lincoln 2009). Thkie konceptualne ramy rzadko dostarczają ostatecznych rozwiązań dla normatywnych decyzji podejmowanych w trakcie prowadzenia badania, służąc raczej jako propogicje interpretacyjne, które można odnosić do konkretnych sytuacji. Przykłady iśtudia przypadków mogą pomóc nam przejść od ogólnych wskazań do określonych praktyk. Kompetencje etyczne lokalnej wspólnoty akademickiej(stanowią przedłużenie spisanych dyrektyw etycznych, reguł i przykładów.

Wskazania etyczne w naukach społecznych zazwyczaj dotyczą uzyskania świadomej zgody jednostek na udział w badaniu, poufności badania, konsekwencji prezentowania wyników badania i roli badacza w procesie badawczym (zob. Guideiines for the Protection~pf Humań Subjects 1992). W ramce 3,2 najważniejsze kwestie poruszane w dyrektywach etycznych zostały przedstawione w formie pytań, które badacze mogą sobie zadać, zanim wyruszą w podróż badawczą.

Świadoma zgoda

Świadoma zgoda wymaga poinformowania badanych o ogólnym celu badania i najważniejszych założeniach projektu, jak również o możliwych zagrożeniach i korzyściach, jakie mogą wynikać z uczestnictwa w nim. Wiąże się z to z pytaniem o to, w jaki sposób uporać się ze świadomą zgodą w badaniu eksploracyjnym, którego przebiegu sami badacze nie są w stanie określić z wyprzedzeniem. Świadoma zgoda zakłada także skłonienie jednostek do dobrowolnego udziału w badaniu i poinformowanie ich o tym, że mają prawo w każdej chwili się z niego wycofać.

Podczas instruktażu i omawiania projektu po zakończeniu wywiadu respondenci powinni być informowani na temat celu i procedury prowadzenia wywiadów. Może to oznaczać powiadomienie ich o poufności badania, o tym, kto będzie miał dostęp do transkrypcji wywiadu, a także ustalenie, czy badacz może opublikować wywiad lub jego fragmenty oraz czy badany ma prawo wglądu do transkrypcji i analiz wywiadu. W wi^teSlći przypadków takie kwestie mogą nie mieć dla &adanych żadnego znaczenia. Jeśli jednak istnieje prawdopodobieństwo, że badanie doprowadzi do sytuacji konfliktowej, szczególnie w kontekście instytucjonalnym, pisemna zgoda będzie stanowić zabezpieczenie zarówno dla badanego, jak i dla badacza. Posiadanie pisemnej zgody respondenta na udział w badaniu oraz na przyszłe wykorzystanie wywiadu - podpisane przez badacza i badanego - może być szczególnie pożądane, gdy chcemy później wykorzystać wywiad (przykładowe pisemne umowy z respondentami zob. Yow 1994).

Kwestia tego, kto powinien udzielić zgody, pojawia się wówczas, gdy wywiady są przeprowadzane z przedstawicielami instytucji, a zgoda przełożonego na realizację badania może pociągać za sobą mniejszy lub większy przymus uczestnictwa pracowników. Kiedy badamy dzieci w wieku szkolnym, pojawia się pytanie, czy zgodę powinny wyrazić same dzieci, ich rodzice, nauczyciel, dyrektor, czy może rada szkoły.

Świadoma zgoda pociąga za sobą również pytanie o to, jak dużo informacji powinniśmy udzielić badanym i w jakim momencie. Udzielenie pełnej informacji na temat konstrukcji badania oraz jego celu pozwala uniknąć oszukiwania badanych. Przekazywanie danych na temat badania wymaga balansowania między udzielaniem zbyt szczegółowych informacji a pomijaniem tych aspektów, które mogą być istotne dla badanego. W niektórych projektach z zastosowaniem techniki wywiadu, na przykład w tych z wykorzystaniem technik lejkowych (rozdz. 5), szczegółowe cele badania nie są początkowo ujawniane, co pozwala zebrać spontaniczne opinie badanych na dany temat i uniknąć naprowadzania ich na konkretne odpowiedzi. W takim przypadku szczegółowe informacje powinny być przekazane dopiero po przeprowadzeniu wywiadu.

Poufność

Poufność badania oznacza, że prywatne informacje, które pozwalają na zidentyfikowanie badanych, nie będą ujawniane. Jeśli w raporcie mają zostać opublikowane informacje, które umożliwią identyfikację respondentów, muszą oni wyrazić na to zgodę. Reguła zapewniająca prawo do prywatności pociąga za sobą etyczne i naukowe dylematy.