SNC03612

1

fib. 5,19. Charakterystyki opadów w postaci stałej (wg Chrgjana, 1967, s. 368, uzup.)

Postać opadu	Średnica | (mm)	Masa (mg)	Prędkość opadania (m/s)
lgly lodowe	13	0,004	03
Płaskie dendiyty	33	0,043	03
Trójwymiarowe dendiyty	4,2	0,146	0,6
I Krupa	2,1	0,8	13
1 Grad	| 5-9 i więcej	>10	>10

w Niemczech grad o masie 2 kg (!) przebijał dachy domów. Rekordową wielkość gradu zanotowano w 1939 r. w Indiach - 3,4 kg.

Wydajność (intensywność) opadu wyraża się wysokością słupa wody, utworzonego przez opad w ciągu określonego czasu. Maksymalna intensywność opadów na Ziemi-jak wynika z ekstrapolacji najwyższych opadów - może sięgać prawie 48 mm/min. Opowiada to 48 litrom wody na 1 metrze kwadratowym powierzchni ziemi. Tak wielkie opady („oberwanie chmury”) mogą jednak trwać bardzo krótko; im dłużej trwa opad, tym ma mniejszą intensywność (tab. 5.20).

■-

Rekordy opadów

Opad o największym chwilowym natężeniu zanotowano na Gwadelupie 26 V11970 r. - w ciągu minuty spadło tam 38.1 mm deszczu! Rekordowo wysoki opad dobowy zanotowano na wyspie Reunion -1870 mm. W Polsce najwyższy opad dobowy - 300 mm wystąpi) na Hali Gąsienicowej 30 VI1970 r. (Niedźwiedź, 1991). Zauważmy, że średnia minutowa intensywność tego opadu wyniosła zaledwie 0.2 mm. Dobowe opady na Dolnym Śląsku, generujące pamiętną powódź z 1997 r. sięgały 150 mm (Woś. 1999). W tym samym czasie (8 lipca 1997) na Hali Gąsienicowej opad dobowy wyniósł 223.5 mm. w ciągu godziny spadło tam 33.5 mm deszczu (tab. 5.21). W okresie 1960-1990 najwyższe opady 5-minutowe w Warszawie osiągały wysokość ponad 20 mm (Bogdanowicz. Stachy. 1998).

Opady są zjawiskiem epizodycznym; mogą trwać kilka minut albo kilka dni, a nawet tygodni. W warunkach klimatycznych Polski opady trwają średnio przez 10% czasu, tzn. przez 36 dni w roku (nic należy utożsamiać tej wartości z liczbą dni z opadem w rokuI).

Klimatologiczną miarą opadów są sumy godzinne, dobowe, miesięczne i roczne, tzn. skumulowane wysokości opadów, występujących w określonym czasie. Opady opisuje się ponadto, określając liczbę dni z opadem o określonej wysokości (np. dla opadu >0,1 mm, > 10 mm itd.) oraz średnią wysokość opadu dobowego. Coraz częściej spotykaną charakterystyką reżimu opadowego jest też wysokość opadów o danym prawdopodobieństwie wystąpienia (np. opady Po prawdopodobieństwie 90% oznaczają, że osiągną one wartośćPw9przypadkach na 10).

m

tab. 5.20. Maksymalna intensywność opadów na Ziemi w zależności od czasu trwania opadu (wg Sedunowa, 1991)

Czas trwania (min)	Intensywność (mm/min) 1
1	47,5
5	20,3
10	1 15,3
30	10,0
60	6,4

Tab. 5.21. Maksymalne sumy opadów o różnym cza* sie trwania na Hali Gąsienicowej, 4-9 VII 1997 r. (wg Greli, Sloty, Zielińskiego, 1996)

Światowe rekordy miesięcznych i rocznych sum opadów zostały pobite w Cherrapunji w Himalajach: w ciągu lipca 1861 r. spadło tam 9300 mm deszczu, w ciągu całego roku - 26 461 mm. W Tatrach maksymalne sumy opadów są związane ze Zbójnicką Chatą (wys. 1920 m n.p.mSłowacja), gdzie w 1949 r. zanotowano 3978 mm opadu. Na Kasprowym Wierchu - opady roczne sięgały 23% mm (1945 r.). Na nizinach roczne sumy rzadko przekraczają 1000 mm, bywają jednak lata, kiedy opady nie osiągają 400 mm (np. 318 mm we Wrocławiu w 1953 r.).

Niekiedy, zamiast wielkości opadów, mierzonych w poszczególnych stacjach meteorologicznych, podaje się uśrednione wartości sum opadów na określonym terytorium. Są to tzw. opady powierzchniowe lub wskaźniki opadu, wykorzystywane m.in. do badań bilansu wodnego zlewni, dorzeczy itp. Wskaźnik opadu pomnożony przez pole powierzchni (np. zlewni) daje ocenę objętości wody, którą otrzymuje zlewnia w postaci opadów atmosferycznych w danym czasie.

Na obszarze Polski średnia wieloletnia wartość wskaźnika opadów rocznych wynosi 590 mm; istnieje 1% prawdopodobieństwa, że opady nie osiągną 435 mm, 10-procentowe prawdopodobieństwo odpowiada sumie 484 mm, 50% - 587 mm. Z drugiej strony - istnieje 10-procentowe prawdopodobieństwo przekroczenia sumy rocznej 700 mm i 1-procentowe prawdopodobieństwo przekroczenia sumy 758 mm (Kożuchowski, Żmudzka, 2003). Wyszczególnione tu sumy opadów - w ujęciu statystycznym - odpowiadają 1,10,50,90 i 99 percentylowi rozkładu opadów w Polsce - funkcji określonej przez kumulowane częstości względne (dystiybuanty empirycznej).

5.10. Pokrywa śnieżna

Jeśli temperatura powierzchni ziemi podczas opadu śniegu jest bliska 0°C lub niższa, powstaje pokrywa śnieżna - warstwa kryształków lub innych drobin lodowych podlegająca stopniowej metamorfozie. Właściwości pokrywy śnieżnej zależą od warunków panujących w czasie jej powstania oraz „historii” gromadzenia się śniegu wskutek kolejnych opadów i epizodów topnienia, przewiewania, zamarzania itp. Opad w czasie bezwietrznej i mroźnej pogody tworzy puszystą warstwę o niewielkiej gęstości. Wiatr powodujący kruszenie się blaszek i igieł lodowych oraz przemieszczanie się śniegu po ziemi powoduje wzrost gęstości pokrywy śnieżnej. Podobny efekt tworzy się podczas opadu przy temperaturze około 0°C, śnieżynki zlepiają się i tworzą od razu pokrywę o dość du-

107