SNC03831

bic ziemskim. Gromadzenie się lodów w pobliżu biegunów wpływa na przyspieszenie ruchu obrotowego, topnienie i „rozpływanie się" tych lodów w Oceanie Światowym, tzn. dalej od osi obrotu, powoduje wydłużanie się doby ziemskiej. Ponadto, zmiany sezonowe w rozmieszczeniu mas atmosferycznych (np. gromadzenie się powietrza w zimowych an-tycyklonach kontynentalnych), a także bliżej nieokreślone ruchy mas we wnętrzu Ziemi, sprawiają, że następują wahania osi ziemskiej i wędrówka (nutacja) biegunów.

El Nlfto

.Wzdłuż peruwiańskiej Kosty. wąskiego pasa wybrzeża między wysokim łańcuchem Andów a Pacyfikiem. prawie zawsze wieje południowy wiatr. Przynosi on powietrze znad chłodnego, płynącego od wód antarktycznych Prądu Peruwiańskiego. To powoduje, że niebo prawie zawsze zachmurzone nie daje deszczu, a wybrzeża spowija gęsta mgła - garua. Ziemia jest wysuszona, spragniona opadów. Nie nadchodzą one latami i roślinność przystosowała się do korzystania z wilgoci zawartej we mgle. Morze zaś kipi życiem. Ten sam wiatr powoduje, że chłodne, bogate w bioge-ny wody przydenne wynoszone są na powierzchnię (tzw. upwelling), co zapewnia obfitość morskiego życia i rozwój łańcucha pokarmowego od planktonu poprzez ogromne ławice ryb po morskie ptaki” (S. Swerpol „El Nifto - dzieciątko ziemskiego klimatu”. Wiedza i Życie. 12.1993) Ten charakterystyczny stan ekosystemu morskiego, związanego z upwellingiem. ulega zaburzeniu co 3-5 lat. W okolicy Bożego Narodzenia na powierzchni Pacyfiku zjawiają się wówczas ciepłe wody. znikają ławice sardeli, zastępowane przez nielicznych przedstawicieli gatunków ciepłolubnych, nadchodzą obfite opady. Rybacy, dotkliwie odczuwający ten kaprys oceanu, nazwali go dzieciątkiem (hiszp. El Nitio) już około 1925 r. Fenomen ten został jednak opisany dopiero w 1982 r.

Gdy w pobliżu wybrzeży Peru wody są zimne, nad przyrównikową częścią Pacyfiku rozwija się komórka cyrkulacji atmosfery, kształtowana przez względnie wysokie ciśnienie na wschodzie i niż na zachodzie, tj. w rejonie Indonezji i Australii. Jest to tzw. cyrkulacja Walkera, znana już od 1899 r. Pasaty są silne, nad zachodnią częścią Pacyfiku rozwija się konwekcja i występują opady, zaś na wschodzie panuje susza. Czasem jednak cyrkulacja ta załamuje się. opady przenoszą się nad środkowy i wschodni Pacyfik, gdzie jednocześnie ciśnienie spada. Opady w suchych i półsuchych regionach Ameryki Południowej wzrastają nawet 10-krotnie w porównaniu z normami wieloletnimi. Powtarzające się tego rodzaju zmiany Gilbert T. Walker nazwał Oscylacją Południową. Wskaźnikiem tych wahań jest m.in. różnica ciśnienia między Darwin w Australii i Tahiti na Pacyfiku. Dopiero niedawno połączono oba zjawiska — El Nifto i Oscylację Południową, nazywając je w skrócie ENSO. Podczas nieobecności El Nifio na Pacyfiku zjawia się też czasami La Nina - dziewczynka. Zimne wody na Pacyfiku rozprzestrzeniają się wówczas od 80°W aż po 180. południk. Rozmiary przestrzenne tych zjawisk powodują, że ich reperkusje klimatyczne obejmują praktycznie większą część Ziemi (H. Lorenc: „El Nino - fenomen ziemskiego klimatu", 1998).

Tor, po którym porusza się biegun Ziemi, ma charakter rozkręcającej się i znów skręcającej się spirali. Zmienne położenie bieguna zamyka się w kwadracie o boku około 25 m. Biegun wykonuje pełny obrót wokół umownego punktu w środku tego kwadratu w ciągu 14,4 miesiąca. Cykl ten wiąże się z procesami zachodzącymi wewnątrz Ziemi. Jest to tzw. swobodna nutacja, odkryta w 1892 r. przez amerykańskiego astronoma, Chandlera. Istnieje także drugi cykl ruchu bieguna - cykl roczny, w czasie którego zmienia się promień krzywizny spirali, po której biegun obiega środek wspomnianego kwadratu. Przyczyną tego cyklu są sezonowe zmiany rozkładu masy atmosfery na globie ziemskim. Współwystępowanie wahań o zbliżonej częstotliwości (okresy 14,4 i 12 miesięcy) prowadzi do ich rezonansu i do formowania się nowych wahań, których okres równa się

296