0520

484 Fizyka kuli ziemskiej.

silnie się ogrzewa, a w zimie nie tak szybko si \ gnie. Tak zw any biegun zimna ze średnią temperaturą stycznia—51°C—przypada w Syberii północnej w pobliżu Wierchojańska, gdzie temperatura istotnie obserwowana opada do—63°C. Bieguny ciepła, które w lipcu wykazują średnie temperatury ponad 35^cC, przypadają w Afryce środkowej, w Arabji i w Ksdifornjk

Ponieważ temperatura powietrza przedew szystkiem zależy od promieni słonecznych, zmienia się przeto perjodycznie wraz z zawisłem od obrotu ziemi następstwem dni i nocy, jako też z zab-żnem od obiegu ziemi dokoła słońca następstwem pór roku. Istnieje przeto dla temperatury powietrza okres dobowy i roczny, które okazują pewną największość inajmniejszość. Tożsamo tyczy się i temperatury powierzchni ziemi aż do głębokości kilku metrów, dokąd działanie promieni słońca jeszcze się wedrzeć może. Głębokość ta zależy od natury gruntu, przyczem skały okazują większą chwiejność temperatury aniżeli grunt piasczysty, a ten drugi znów znaczniejszą aniżeli grunt bagnisty. Nadto natura wierzchnich warstw ziemi odgrywa ważną rolę przy zmianach temperatury najniższych warstw powietrza, oczywiście bowiem ląd zachowywa się inaczej aniżeli powierzchnia wody, gleba piasczy-sta inaczej aniżeli łąkowa, roślinność nizka inaczej aniżeli okolica zalesiona. Dlatego też w ostatnich czasach zwrócono szczególną uwagę na ciągłe i systematyczne obserwacje temperatury w górnych warstwach gruntu, ztąd bowiem dopiero w związku z pomiarami temperatury powietrza wyprowadzać można doniosłe i stanowcze wnioski klimatyczne dla oddzielnych obszarów^r ziemi.

Ze wschodem gwiazdy dziennej, darzącej nas światłem i ciepłem, rozpoczyna się promieniowanie słoneczne, które wzrasta w^r miarę, jak słońce coraz wyżej wzbija się na niebie, a po górowaniu jego południowem znów¹¹ słabnie i przerywa się zupełnie po zachodzie słońca. Wtedy następuje w nocy ochładzanie się powietrza wskutek wysyłania przez bryłę ziemską promieni do zimnej przestrzeni świata, a wysyłanie to największego swego natężenia dobiega na krótko przed wschodem słońca. Tc okresy dobowe temperatury powietrza posiadają największą obszerność w umiarkowanych pasach ziemi, gdzie długość dnia t nocy silnie się zmienia zależnie od pory roku; w strefach zwrotnikowych, gdzie przez rok prawie cały dzień jest równy nocy, i okres dzienny temperatury powietrza pozostaje prawie stateczny; w okolicach biegunowych wreszcie, gdzie noc zbiega się z zimą a lato z dniem, istnieje tylko w^r lecie okres dobowy, gdy w' ciągu nocy zimowej temperatura wciąż opada, co jest następstwem coraz wyrastającego promieniowania ziemi.

Okres dzienny temperatury powietrza, prócz wpływu stref klimatycznych, zależy nadto i od innych czynników geograficznych i meteorologicznych. Tak w obszarach nadmorskich obszerność zmian mniejsza jes aniżeli w śródlądowych, podobnież w miejscach wysoko położonych mniejsza aniżeli w nizinach, wreszcie przy niebie zaehmurzonem nie tak wybitna jak podczas pogody, gdy nocne promieniowanie ziemi się wzmaga.