0473

450

Fizyka kuli ziemskiej.

jak wiatr, ciśnienie powietrza i deszcz. Skutkiem tych wpływów atmosferycznych w niektórych miejscach przypływy słoneczne nietylko znacznie się zmieniają, ale nawet w pewnych okolicznościach ulegają zupełnemu przytłumieniu. Według nowszych pomiarów morza Bałtyckie i Czarne posiadają nawet roczne przypływy i odpływy meteorologiczne, których następstwo wiąże się z porą deszczową w lecie lub z topnieniem śniegów na wiosnę, a obszerność powstającego ztąd ruchu wynosi około 10 centymetrów'.

Dlatego teorja, która ma na celu przewidywanie i obliczanie z góry odpływów i przypływów, obejmować musi nietylko proste ruchy wody, zależne od przyczyn kosmicznych, .ale i złożone przypływy ziemskie. Te ostatnie, jak widzieliśmy, zależą już to od wpływów' dna w wodach płytkich, już też od wpływów meteorologicznych, a tworzą wynik ogólny nie przez proste nakładanie się wzajemne fal, ale raczej wywołują fale kombinacyjne w' sposób taki, jak fale głosowe w akustyce przez zbieg interwalów harmonicznych i dysharmonicznych wytwarzają tony kombinacyjne. Na podstawie więc takiej „analizy harmonicznej" oparła się najdokładniejsza i najściślejsza teorja przypływów, rozwinięta przez Thomsona, Darwina i Bórgena, która łączy wszystkie perjodyczne ruchy falowe morza, jakie się okazują z linji krzywych wypisanych na wodoskazach, i ztąd wyprowadza wielkości licznych przypływów szczegółowych. Teorja taka, która wciąż odwoływać się musi do zebranych już i bezustannie mnożących się postrzeżeń, a ztąd nie może być uważana za teorję czystą, obejmuje w zakresie swoim dwa jeszcze ważne zagadnienia, wiążące się ściśle z budową i mchem naszej ziemi.

Dawno już wiedziano, że obrót osiowy ziemi wywiera wpływ na kierunek prądów morskich, a przed dwudziestu przeszło laty poznano, że ruch ten wirowy ziemi sprowadza też odchylenie fal przypływu!. Wszystkie na powierzchni ziemi w kierunku poziomym zachodzące ruchy ulegają wskutek jej obrotu odchylaniu, a wielkość tego zboczenia w^rzrasta od rów nika ku biegunom; ponieważ obrót ziemi odbywa się od zachodu ku wschodowi, odchylenie następuje na półkuli północnej na prawo, a na półkuli południowej na lewo. Szczególniej wyraźnie ujawnia się siła odchylająca obrotu ziemi w ialach przypływu przebiegających przez szerokie i głębokie kanały, gdzie przypływ na jednym brzegu sięgać może wyżej, aniżeli na drugim. W samej rzeczy, w morzu Północnem i w' kanale Brytańskim okazują objawy przypływu na obu brzegach różnice, które usuwmją w'szelką w^rątpliwość co do działań takiej siły odchylającej, wywoływanej przez obrót ziemi. Zobaczymy następnie, gdy będzie mowa o astronomicznem regulowaniu zegarów, że nawzajem dostrzedz się także daje zdumiewający wpływ przypływów' na czas obrotu kuli ziemskiej, na bieg zatem najdokładniejszego naszego czasomierza.

Zagadnienie drugie, które przez dokładniejsze badania przypływów' i odpływów na nowo poruszone zostało, tyczy się budowy kuli ziemskiej. Przed dwudziestu jeszcze laty w^rszystkie teorje przypływów opierały się na