SNV36367

nieraz gier z cenzurą, jakie po upadku państwa prowadzić będzie Bogusławski i liczni jego następcy.

W Henryku VI, podobnie jak przedtem w Taczce occiarza, zastosowany został specjalny zabieg, powtórzony następnie w Krakowiakach. Kwintesencję utworu i jednocześnie wizję świata głównych postaci — Dominika, Kokla, Bardosa — zamykał autor w formie prostej, wpadającej w ucho „piosneczki” wplecionej w tok akcji. Rozrzucanie w trakcie premiery tekstów powodowało natychmiast wejście tych utworów w popularny obieg, stawały się przebojami swoich czasów. Najpierw zawojowały Warszawę („Intryga idzie do góry, Zasługa nagrodę odbiera” — śpiewano podczas wieszania zdrajców), a następnie docierały do najdalszych zakątków kraju. Drogę tę przebyły również piosnki i przyśpiewki z opery Krakowiacy. Utrwaliły się później w tradycji ludowej, odnajdywane po latach przez badaczy folkloru.

Doświadczenia z Henrykiem VI uczuliły władze targowickie na siłę oddziaływania teatru. Skutkiem tego była ściślejsza kontrola i wprowadzenie cenzury prewencyjnej. W tej sytuacji Bogusławski wrócił do zwykłych dla siebie kierunków repertuarowych — dramatów o ustalonej pozycji w życiu teatralnym Europy i widowisk muzycznych z bogatą oprawą sceniczną.

Szkoła obmowy Sheridana, należąca do największych osiągnięć angielskiej komedii obyczajowej, została zaprezentowana z okazji gali urodzin króla (17 stycznia 1793, zamiast zakazanego przez cenzurę Wolterowskiego Brutusa). Komedia ta ukazywała zwodniczość ocen: hulaka i utracjusz Walery okazywał się człowiekiem szlachetnym, jego brat — wygłaszający morały świętoszek — obłudnym i podłym. Zasadnicze ostrze drwiny uderzało w bezmyślny styl życia „modnych sfer”, których głównym zajęciem jest osławianie wszystkich dookoła i siebie nawzajem. Sztuka całkowicie przeniesiona przez adaptatora w polskie realia nabierała zapewne w owym czasie szczególnych znaczeń wobec panoszenia się licznych kreatur targowicy, głoszących frazesy o powrocie „wolności” i wyzwoleniu z .jarzma konstytucji”.

Wspomniane już olśnienie, jakiego doznał na włoskim spektaklu Axura, było z pewnością dla Bogusławskiego impulsem do wielomiesięcznej pracy nad przekładem i inscenizacją tej opery. Jej premiera (24 września 1793) stała się kolejnym osiągnięciem twórczym Bogusławskiego. Poza egzotyką i bogactwem inscenizacji atutem tego spektaklu było pokonanie nowej bariery. Cały tekst został odśpiewany i to na poziomie, który przekonał nawet wielu koneserów oryginalnej opery włoskiej. Doczekał się tym razem Bogusławski także pełnego uznania ze strony Stanisława Augusta. Począwszy od premierowego sukcesu stał się Axur na długie lata jednym z głównych „przebojów kasowych” dyrektora i postrachem jego konkurentów.

Wśród premier tego roku pojawiła się także seria sztuk niemieckiego pisarza, Kotzebuego. Jego dramy podbijały wówczas europejskie sceny, ale nie tylko zachłanność na wszelkie nowości przyciągnęła uwagę Bogusławskiego. Dominujący w nich ton sentymentalny, odwoływanie się do uczucia litości dla słabych i odrzuconych, wyrozumiałości dla błądzących, szeroko pojętego

120