socjologia5 (2)

132 Struktury quasi-grupowe

4.2.2. Dwa typy czynników statusu. Przedmiotem analizy przeprowadzonej w podrozdziale 4.1. było wykazanie, iż status jest specyficzną jednostką - elementem stratyfikacji grup społecznych - składających się z szeregu tak zwanych charakterystyk lub czynników. W pracy tej zdecydowałem się używać częściej terminu „czynnik statusu”, chociaż w teorii poziomów oczekiwań stosowany jest raczej termin „charakterystyka”. Czynnik statusu jest zatem charakterystyką aktora mającą dwa lub więcej poziomów, które są odmiennie oceniane ze względu na cześć, szacunek lub konieczność (niezbędność). Każda z tych charakterystyk jest związana z odrębnymi oczekiwaniami moralnymi oraz oczekiwaniami dotyczącymi działania - to jest ze stabilnymi przekonaniami dotyczącymi tego, w jaki sposób jednostka, której można przypisać dany poziom charakterystyki, będzie się zachowywać lub działać (Berger, Rosenholtz, Zelditch, 1980, s. 482-483; Berger, Fisek, Norman, Wagner, 1985, s. 220).

Czynniki statusu mogą być szczegółowe lub szerokie w zależności od tego, z jakim określonym poziomem oczekiwań są one związane. „Szczegółowość” danego poziomu oczekiwań lub czynnika statusu wynika ze stopnia zdefiniowania lub określenia danej sytuacji. Najogólniej rzecz biorąc, jeśli sytuacja jest jasno zdefiniowana, wówczas mamy do czynienia z czynnikami szczegółowymi i ze szczegółowym poziomem oczekiwań. Gdy czynniki i poziomy oczekiwań nie są ograniczone do określonych, zdefiniowanych sytuacji, wówczas twierdzi się, że są one ogólne. Stąd też czynnik statusu jest szczegółowy, jeśli zawiera dwa lub więcej odmiennie ocenianych poziomów. Umiejętność czytania może na przykład działać jako szczegółowy czynnik statusu. Szeroki czynnik statusu obejmuje dwa lub więcej poziomów, które, choć są różnie oceniane, odnoszą się do sytuacji ogólnych, nieokreślonych. Na przykład płeć jest szerokim czynnikiem statusu, jeśli cecha bycia kobietą i cechy bycia mężczyzną są oceniane odmiennie. Umiejętność czytania może być istotnym czynnikiem jedynie w niektórych sytuacjach, w niektórych typach działań, zadań grupy itd., podczas gdy czynnik płci jest niezależny od takich ograniczeń (Berger, Fisek, Norman, Wagner, 1985, s. 220). Inaczej mówiąc, szczegółowy czynnik statusu jest związany z określonym poziomem oczekiwań - to jest z oczekiwaniami, iż aktor może wykonywać określone zadanie, na przykład dodawać liczby, że można od niego oczekiwać określonych kwalifikacji moralnych na przykład uczciwości. Jak pisze Zelditch (1985, s. 74): „[...] najprostszym i najbardziej bezpośrednio znaczącym rodzajem określonej charakterystyki statusu jest charakterystyka bezpośrednio instrumentalna ze względu na wykonanie zadania, w jakie zaangażowane są jednostki”.

Tymczasem szeroki czynnik statusu jest bardziej złożoną strukturą elementów: jest on charakterystyką związaną zarówno ze specyficznym, jak i z ogólnym poziomem oczekiwań. „Ogólny poziom oczekiwań to nieograniczony poziom oczekiwań, na przykład przekonanie, że ktoś jest «zdolny», bez określania: jak lub «moralny» bez określania: w jaki sposób” (tamże, s. 74). Zelditch twierdzi ponadto, próbując odnaleźć dalsze różnice pomiędzy czynnikami szczegółowymi a szerokimi, iż generalnie rzecz biorąc oba typy czynników statusu mają wpływ na powstawanie nierówności społecznej w kategoriach prestiżu i wynikającej zeń władzy, jednakże specyficzny, instrumentalny czynnik statusu ma wpływ silniejszy, to jest tworzy większą nierówność