strona8 39

38

rozwojowym i stanowi sekwencję decyzji podejmowanych na przestrzeni wielu lat życia człowieka;

8)    koncepcja multipotencjalności rozwoju, która zakłada, że ludzie różnią się zdolnościami, zainteresowaniami i cechami charakteru, ale ze względu na swoją charakterystykę każdy człowiek kwalifikuje się do wykonywania co najmniej kilka zawodów, twórcą tej koncepcji jest D. Super; jego koncepcja rozwoju zawodowego zostanie przedstawiona w dalszej części rozważań, stanowi ona bowiem istotny wkład w rozwój teorii rozwoju zawodowego;

9)    koncepcja miejsca i przestrzeni, w której chodzi o miejsce i przestrzeń jednostki w społecznym podziale pracy, zawodów, zadań i czynności zawodowych; miejsce i przestrzeń człowieka określają: postęp naukowo-techniczny oraz indywidualne właściwości jednostki i zachodzące między nią a otaczającą rzeczywistością powiązania; wybór zawodu i jego wykonywanie stanowi formę zajęcia miejsca w przestrzeni, w społecznym podziale pracy.

Koncepcje teoretyczne rozwoju zawodowego zostały przedstawione tutaj jedynie skrótowo, szczegółowe ich omówienie można znaleźć w cytowanych pracach K. Czarneckiego.

Dla potrzeb niniejszych rozważań za celowe należy uznać zaprezentowanie niektórych szczegółowych teorii rozwoju zawodowego oraz z wyodrębnieniem jego stadiów i okresów.

E. Ginzberg, nawiązując do badań prowadzonych w latach trzydziestych XX wieku przez profesora Uniwersytetu Wiedeńskiego Ch. Buchler, zaproponował w 1951 roku wyróżnienie trzech głównych okresów rozwojowych wyboru zawodu. Są to:

I. Okres wyboru próbnego na podstawie fantazji w stadium przedpubertalnym (do 11 roku życia).

II.    Okres wyboru próbnego w stadium adolescencji (od 11 do 17 roku życia) wraz z podokresami:

1)    zainteresowań,

2)    zdolności,

3)    wartości,

4)    przejściowym.

III.    Okres realistycznego wyboru (od 17 roku życia do wczesnej dorosłości) wraz z podokresami:

1)    eksploracji,

2)    krystalizacji,

3)    specyfikacji.¹²

Natomiast D.C. Miller i W.H. Vroom zaproponowali podział na okresy rozwojowe związane z przebiegiem pracy zawodowej. Przedstawia się on następująco:

1)    początkowy okres pracy;

2)    okres pracy próbnej;

3)    okres pracy stałej;

1

4)    okres wycofania się z pracy.

Przedstawione tu podziały rozwoju zawodowego nie ujmują całości przebiegu życia zawodowego człowieka. Pierwszy z nich kończy się na wyborze zawodu, a drugi rozpoczyna w momencie podjęcia pracy zawodowej. Żaden nie obejmuje okresu kształcenia zawodowego, przygotowywania się do podjęcia pracy w wyuczonym zawodzie.

Teorię rozwoju zawodowego zaproponowaną przez E. Ginzberga K. Czarnecki zalicza do koncepcji wyboru i decyzji, zaś zaproponowaną przez D.C. Millera i W.H. Yrooma do koncepcji satysfakcji z pracy.

Podział rozwoju zawodowego, obejmujący całe życie człowieka przedstawił, opierając się na pracach Ch. Buchler i E. Ginzberga, w 1957 roku D. Super. Opracował on tabelę stadiów życia zawodowego człowieka, która przedstawia się następująco:

I. Stadium rośnięcia (od urodzenia do 14 roku życia).

Pojęcie ,ja” rozwija się na drodze identyfikacji dziecka z dominującymi postaciami w rodzinie i szkole. Podokresami są tutaj:

1)    fantazja (od 4 do 10 roku życia); dominujące znaczenie mają potrzeby, istotne jest odgrywanie ról w wyobraźni dziecka;

2)    zainteresowania (od 11 do 12 roku życia), które są tutaj głównymi wyznacznikami aspiracji i aktywności dziecka;

3)    zdolności (od 13 do 14 roku życia), które wyznaczają aktywność dziecka uwzględniającego potrzebę procy.

II. Stadium eksploracji (od 15 do 24 roku życia).

W stadium tym młodzież „bada” samą siebie, przymierza się do różnych ról zawodowych w szkole i innych form aktywności.

Wyróżnia się tutaj następujące podokresy:

1)    próbowania (od 15 do 17 roku życia), gdy dokonywany jest próbny wybór zawodu, sprawdzenie go w wyobraźni, w dyskusjach, w pracy itp.;

2)    przejściowy (od 18 do 21 roku życia), gdy młodzież wchodzi na rynek pracy lub zdobywa zawód, usiłuje wypracować pojęcie własnego ,ja'’ z nim związanego;

3)    prób (od 22 do 24 roku życia), gdy jednostka rozpoczyna pracę, która wypróbowuje jako pracę swego życia.