bożena wojtasik doradca zawodu strona8 39

zawód, w którym osoba rozwiązuje swoje konflikty i problemy kierując się głównie nie emocjami, ale rozsądkiem.

W myśl tej teorii uczeń decydent musi poznać siebie oraz świat pracy. Zdolności, zainteresowania, możliwości* temperament powinny odpowiadać wymaganiom danego zawodu. Teoria ta wprawdzie skupia się na problemie, jaki zawód człowiek powinien wybrać, nie odpowiada jednak na pytanie, dlaczego ludzie wybierają określone zawody. Wybór zawodu dla F. W. Par-sonsa jest związany z wewnętrznymi cechami człowieka, natomiast nie uwzględnia relacji między dynamiką cech a zewnętrznym otoczeniem⁸.

Przedstawiona teoria należy, moim zdaniem, do kierunku diagnostycznego w poradnictwie zawodowym. Opierając się na natywistycznych teoriach osobowości traktuje zdolności człowieka statycznie, juko wrodzone, niezmienne, nie podlegające procesowi wychowania. W myśl tej teorii możemy uznać, iż potrafimy te cechy zdiagnozować i „dopasować” jednostkę do odpowiedniego zawodu.

Taki sposób podejścia do wyboru zawodu jest krytykowany przez wielu teoretyków, ale jednocześnie powszechnie niemal uznawany przez praktyków. W praktyce zastosowano tę teorię do określenia cech metodą testów oraz do tworzenia obrazu umiejętności charakterystycznych dla danego zawodu (tzw. profili zawodowych).

W Polsce krytycznej analizy orientacji diagnostycznej w poradnictwie zawodowym dokonała A. Bukowska-Jóźwicka. Określiła ona rozwiązywanie problemu przydatności człowieka do zawodu za pomocą ustalenia zdolności i mierzenia ich testami jako „dwa skoki w nieznane. Nie wiemy bowiem nic definitywnego na temat zdolności, a także nie wiemy, co właściwie mierzą testy’' ⁹. Zdaniem S. Słyszowej, która także nie popiera tego stanowiska, tradycyjny diagnostyczny kierunek orientacji wyznacza, jako naczelne, cele ekonomiczne przez dążenie do tego, aby właściwy człowiek znalazł się na właściwym miejscu. Stopniowa humanizacja świata pracy przenosi jednak akcent z celów ekonomicznych na zainteresowanie rozwojem człowieka ^l0.

^s J. Kurjaniuk. Problemy kształcenia zawodowego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, PWN, Warszawa 1931. s. 116.

⁹ A. Bukowska-Jóźwicka, Teoretyczne podstawy określenia przydatności zawodowej człowieka, [w:] Wybór zawodu, red. A. Jawłowska. Ossolineum. Wrocław 1972, s. 61.

¹⁰ S. S ł y S Z o w a. Badania prowadzone w Polsce nad doskonaleniem pracy w dziedzinie-przygotowania uczniów do wyboru zawodu, [w:] Zagadnienia teorii i praktyki orientacji zawodowej w Polsce : ZSRR, red. S. Styszowa, A. Cotomsztok. WSiP. Warszawa 1985, s. 94.

Mimo wielu uwag krytycznych w stosunku do teorii F. W. Parsonsa warto jednak zauważyć, że właśnie ona przyczyniła się do rozwoju poradnictwa zawodowego, a także iż na jej podstawie powstało wiele nowych teorii rozwoju zawodowego ⁿ.

1.2. WYBÓR ZAWODU JAKO PROCES SPECYFICZNY DLA OKREŚLONEJ FAZY ROZWOJOWEJ CZŁOWIEKA — STANOWISKO DIAGNOSTYCZNO-WYCHOWAWCZE

Drugie stanowisko — wybór zawodu jako proces specyficzny dla danej fazy biograficznej człowieka — można znaleźć w teoriach Anny Roe oraz J. L. Hollanda ¹² Chociaż autorzy ci nie zaznaczają wyraźnie, w jakim wieku, czy w której fazie rozwojowej podejmowane są decyzje, to J. L. Holland twierdzi, że wybór zawodu jest stosunkowo wcześnie zaczynającym się procesem, a A. Roe jednoznacznie wiąże go z wczesnym dzieciństwem. Dla A. Roe najważniejszymi czynnikami kształtującymi decyzję zawodową są doświadczenia rodzinne, natomiast dla J. L. Hollanda — typ osobowościowy. Z tego względu wzory decydenta przedstawione w tych teoriach nie są takie same.

A. Roe przedstawia dwa modele człowieka wybierającego zawód. Pierwszy to człowiek jako jednostka zdeterminowana społecznie. Autorka za najważniejsze uważa wpływy społeczne, a szczególnie wpływy rodziny. Omawia trzy powszechnie znane typy postaw rodziców mających wpływ na późniejszy wybór zawodu przez dziecko: akceptacja, koncentracja, unikanie. Zdaniem autorki przyszłe zawody związane z pracą z ludźmi wybiorą te dzieci, które były akceptowane, których rodzice emocjonalnie koncentrowali się na dziecku. Natomiast postawa unikania, przyjęta przez rodziców, skłania ich dzieci do wy bom zawodu, w którym będą miały do czynienia nie z ludźmi, lecz z rzeczami.

Drugi model przyjęty w tej teorii, to model człowieka kierującego się emocjami, własnymi potrzebami i dążeniami. Występowanie potrzeb, zdaniem autorki, zależy od czynników genetycznych, przeżytych stanów, satysfakcji, frustracji i innych wczesnych doświadczeń, ale największy wpływ na ich kształtowanie się mają rodzice.

A. Roe wychodzi z teorii hierarchii potrzeb Maslowa, ale ustala inną ich kolejność. Są to potrzeby: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności

^l: Szerzej na lemat wykorzystania lej koncepcji w praktyce piszę w artykule Koncepcje wyboru zawodu a praktyka poruilnicza, [w:] Poradnictwo wobec złożoności problemów człowieka i świata, red. A. Kargulowa, t. I. Wrocław 1990. s. 345-353.

¹² J. K u r j a n i u Jc, op. cit., s. 130-124