strony102 103

Rozmiar opłacalności produkcji jest wielkością zmienną. Zmienia się w czasie i w zależności od rodzaju działalności, gdyż zależy m.in. od: nowych technologii, organizacji produkcji,, warunków miejscowych. Relacje pomiędzy skalą produkcji a przeciętnymi kosztami jednostkowymi produkcji są różne dla różnych rodzajów działalności. Ilustruje je rysunek 20. Przyczyny powstania korzyści skali wynikają m.in. ze specjalizacji pracy i wyposażenia technicznego, zakupu dużych ilości komponentów do produkcji, mniejszych kosztów masowego zbytu produkcji, operowania stosunkowo mniejszymi wielkościami zapasów itd.

Rys. 20. Zmiana jednostkowych kosztów produkcji wraz ze zmianą skali produkcji.

Relacja ta jest różna w różnych gałęziach wytwórczości. W produkcji A koszt jednostkowy spada szybko wraz z małym wzrostem skali. W produkcji B maksymalna obniżka kosztu występuje dopiero po znacznym wzroście skali Źródło:    Wheeler, Muller 1981, za

Domański 1998, s. 55

Korzyści skali wzrastają wraz z wielkością miasta, ale tylko do pewnego poziomu (rys. 21). Jednostki gospodarcze związane z odbiorcami produkcji czy usług są zainteresowane wzrostem miasta, ale tylko do pewnych granic wyznaczonych ich optymalną wielkością (gwarantującą najwyższą efektywność) oraz dostępnością obszaru obsługi (rynku zbytu) [por. Regulski 1982]. Jeśli przedsiębiorstwo przekroczy punkt optymalnej wielkości, a popyt na jego wyroby powiększa się nadal, może ono tworzyć nowe zakłady wytwórcze. Każdy zakład, powiększając się, osiąga swoje korzyści skali, które sumują się w skali całego przedsiębiorstwa i podnoszą jego efektywność. Przestrzenni) konsekwencją skali jest liczba i rozmieszczenie przedsiębiorstw. Im większe

przedsiębiorstwa, tym mniejsza ich liczba i rzadszy układ przestrzenny | Domański 1990, s. 24].

Rys. 21. Hipotetyczne korzyści skali przy różnej wielkości miast Źródło: Isard 1956, s. 187

W ostatnich latach najlepiej funkcjonujące firmy to przedsiębiorstwa małej i średniej wielkości, zwłaszcza innowacyjno-wdrożeniowe, elastycznie reagujące na potrzeby rynku. W Stanach Zjednoczonych np. 90% wszystkich przedsiębiorstw przemysłowych zatrudnia mniej niż 100 pracowników. Te małe i średnie przedsiębiorstwa zatrudniają wprawdzie tylko około 25% ogółu pracowników przemysłowych i wytwarzają około 20% wartości dodanej, mają jednak ze względu na swoją liczebność duże znaczenie lokalizacyjne, oddziałują na rozmieszczenie produkcji, tworzą podstawy egzystencji małych i średnich miast [Domański 1990, s. 24],

Oprócz korzyści skali, będących wynikiem wewnętrznego wzrostu przedsiębiorstwa, występują także korzyści zewnętrzne względem przedsiębiorstw³², stwarzane przez miasto. Są to korzyści, jakie uzyskuje ^u Pojęcie korzyści zewnętrznych wprowadził A. Marshall [1916] na określenie korzyści, które nie są efektem działania samego przedsiębiorstwa, lecz wynikają ze zmian zachodzących na zewnątrz niego - w jego otoczeniu. Są to korzyści, jakie przedsiębiorstwo może uzyskać dzięki lokalizacji swej działalności w określonym miejscu, dającym cieki uglomeracyjny. Obecnie pojęcie korzyści zewnętrznych zostało rozwinięte przez, ekonomistów. Jego zakres został znacznie rozszerzony, co łączy się z odejściem od punktu wyjścia Marshallu.