str 166 167

6.    Urząd „starszego nad armatą” powstał około 1520 roku, ale w 1539 roku uległ likwidacji w związku z ostatecznym ukształtowaniem się stanowiska hetmana polnego, któremu powierzono dowodzenie artylerią. Urząd „starszego nad armatą” przywrócono w 1637 roku (osobno dla Korony i Litwy), przy czym prawie natychmiast zaczęto używać określenia „generał artylerii koronnej” (na Litwie — litewskiej).

7.    Pierwsze w Polsce artykuły puszkarskie wydane zostały w 1557 roku • przez króla Zygmunta Augusta. Regulowały one obowiązki i prawa artylerzystów, zwanych wtedy puszkarzami oraz ich życie wewnętrzne, które przypominało ustrój cechów rzemieślniczych.

8.    Tak, w wojsku Królestwa Kongresowego. Badania nad zastosowaniem w polu rakiet prowadzone były pod kierunkiem dyrektora Materiałów Artylerii i Arsenałów, generała Piotra Bontempsa; współpracował z nim Józef Bem, w owym czasie kapitan artylerii. W Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie zachowały się rysunki Bema przedstawiające połową wyrzutnię rakietową. W 1823 roku utworzono korpus rakietników pieszych i konnych pod dowództwem Bontempsa, złożony z jednej półbaterii konnej i półkompanii pieszej, stacjonujących w Warszawie. Podczas powstania listopadowego korpus rakietników składał się z jednej kompanii pieszej i odznaczył się w końcowej fazie bitwy pod Grochowem. Użycie rakiet zaskoczyło Rosjan, gdyż broń ta nie była im znana. Jednakże realne efekty okazały się niewielkie i kompania rakietników, będąca w gruncie rzeczy oddziałem doświadczalnym, została jeszcze przed upadkiem powstania zlikwidowana.

9.    Chodzi o Marcina Kątskiego (1635—1710), który od 1667 roku był generałem artylerii koronnej. W 1683 roku, podczas odsieczy Wiednia, przeprowadził działa polskie przez wzgórza Lasu Wiedeńskiego, na których utknęły działa wojsk cesarskich.

10. Król Władysław IV, na mocy uchwały sejmowej z 1637 roku. Uchwała ta podwoiła tzw. kwartę, czyli jedną czwartą część dochodów z królewszczyzn, płaconą na utrzymanie wojska kwarcianego, i przeznaczyła nową kwartę na utrzymanie artylerii.

19. SŁUŻBA SAPERSKA

1.    Jan Baszta zbudował dwa mosty pontonowe na Dnieprze, pod Orszą, przez które armia polsko-litewska przeprawiła się rankiem 8 września 1514 roku, szykując się do bitwy z wojskiem moskiewskim. Za pontony posłużyły puste beczki, szczelnie zamknięte.

2.    Po raz pierwszy korpus inżynierów koronnych utworzony został w 1778 roku. Była w tym zasługa generała artylerii koronnej Br Uhla. Korpus wchodził w skład artylerii i liczył zaledwie 12 ludzi; komendantem był podpułkownik Jan Klein. Zadaniem korpusu było konserwowanie starych twierdz i budowknie nowych. Tu trzeba wyjaśnić, że żołnierze korpusu byli inżynierami, a ich służba przypominała działalność wojskowego biura projektów. W 1789 roku korpus powiększony został do 94 ludzi, a dowództwo po zmarłym Kleinie objął pułkownik Karol Sierakowski. Korpusem pontonierów nazywano batalion milicji skarbowej, który w 1787 roku liczył 389 ludzi. Byli oni używani do prac inżynierskich i melioracyjnych jako jednostka cywilna (podlegali koronnej komisji skarbowej, a nie wojskowej). Dopiero w 1790 roku przewidziano w etacie. wojska koronnego utworzenie dwóch kompanii pontonierów (235 ludzi), ale w marcu 1791 roku sformowano tylko jedną kompanię składającą się na korpus pontonierów. Wtedy też utworzono korpus inżynierów litewskich (42 ludzi) pod dowództwem podpułkownika Jakuba Jasińskiego. Korpusy inżynierów składały się z dowództwa i sztabu, inżynierów oraz minierów i saperów (w korpusie koronnym minierów było 20, a saperów 30).

3.    W tajemnicy przed Krzyżakami zbudowano most pontonowy i spławiono spod Kozienic pod Czerwińsk, gdzie 30 czerwca 1410 roku wojsko polskie przeprawiło się na prawy brzeg Wisły. Fakt ten w połączeniu z demonstracjami czynionymi przez Polaków po lewej stronie Wisły zdezorientował Krzyżaków, którzy większość swych sił skoncentrowali pod Swieciem, na lewym brzegu Wisły. Dopiero na wiadomość o polskiej przeprawie pod Czerwińskiem ruszyli pod Kurzętnik, zostawiając jednak 3000 jazdy pod Swieciem. Kto wie, jak potoczyłyby się losy bitwy grunwaldzkiej, gdyby te 3000 jazdy Krzyżakowy wzięły w niej udział.

167