symbol017

34

Sposób wprowadzania ładu we wszechświecie wykazuje jednakże znaczny stopień zróżnicowania.

W Babilonii pierwotny chaos zawierał pierwiastki męskie (Apsu - wody słodkie) oraz żeńskie (Tiamat - wody słone). Potomkowie pierwotnej pary bóstw (Ea i Marduk) wystąpili przeciw rodzicom, pokonali ich i dokonali powtórnego aktu stworzenia świata - jako Kosmosu. Ea objął władaniem ocean wód słodkich zaś Marduk, bóg narodowy Babilonu, patronował słońcu wiosennemu. Człowiek stworzony został z zamysłu Marduka przez boga Ea. Ze względu na użycie jako tworzywa ofiarnej krwi potwora Kingu -męża pierwotnej Tiamat - w istocie ludzkiej zawierały się elementy negatywne, wojownicze (Eliade 1988, 52).

W mitach sumeryjskich spotykamy natomiast motyw pierwotnego niezróżnicowania pra-wód (bogini Nintu), z których wyłania się góra kosmiczna, oddzielająca niebo od ziemi. Enlil (władca panteonu) oraz Enki (władca wód słodkich) dopełniają dzieła stworzenia. Ocean wód słonych przekazany zostaje bogini Nansze, opiekunce rybołówstwa. Akt antropogenezy odbywa się także na sposób łagodny, gdyż ludzkość wyrasta z ziaren sadzonych przez Enlila bądź też, w innych przekazach, kształtowana jest z gliny przez boginię Nammu. Wszelkie spory w łonie panteonu sumeryj-skiego rozstrzygane są nie siłą czy gwałtem, lecz z reguły wyrokiem najwyższego władcy (Łyczkowska, Szarzyńska 1981, 64-114).

W mitologii Indii wedyjskich, młodszej od dotychczas prezentowanych (powstała ok. 1200-800 p.n.e.), akwatyczność zawiera wyraźnie zaznaczone pierwiastki męskie oraz żeńskie. Jedna z wersji kosmogenezy opowiada o narodzinach życia z połączenia w praoceanie Somy (pierwiastek żeński) z Agnim (pierwiastek męski) . Ze związku tego wyrastają dwa drzewa kosmiczne o cechach pra-rodziców (Jakimowicz-Shah, Jakimowicz 1982, 18).

Trójdzielny charakter społeczeństwa epoki wedyjskiej (kapłani, wojownicy, rolnicy), dzięki Dumezilowi przeniesiony na panteon bogów (Waruna, Indra, Aświnowie) (Eliade 1988, 136), związany jest także z Żywiołem wody. Indra, zabijający potwora Wrtrę, uwolnił wody, darząc ludzkość płodnością urodzaju. Waruna "umieścił ogień w wodach", zaś jego atrybutem w hinduizmie jest naczynie z wodą. Wreszcie Agni, bóg ognia, potomek Indry, znaleziony został po narodzinach w chmurach deszczowych (Jakimowicz--Shah, Jakimowicz 1982, 21-54).

Cechą przewodnią trójdzielnej mitologii wedyjskiej jest wyraźna przewaga w sferze akwatycznej pierwiastków męskich nad żeńskimi. Dominację gwałtowności nad statycznością zauważamy także w charakterze bogini Saraswati, matki rzeki, z której poczyna się wszelkie życie. W szumie jej nurtu dopatrywano się pierwotnego dźwięku, pierwszej manifestacji świata. Płynące wody Saraswati reprezentują związek inteligencji i siły, z którego powstaje istnienie (ibidem, 274).

Zagadnienie ofiary w wedyzmie wiąże się przede wszystkim z Agni, oczyszczającym zmarłych i dary dla bogów. Przebywa on w wodzie, drzewach i roślinach zaś utożsamiano go ze słońcem (Sur-ja) (Eliade 1966, 73). Napój bogów - Soma, będący ofiarą płynną, jako symbol przeciwieństw wody i ognia dopomagał w zdobyciu nieśmiertelności.

Wedyjska "ofiara konia" zawierała również elementy akwaty-czne. Przed zabiciem zwierzęcia prowadzono je do wody, gdzie kapłan recytował: "niech nam Paradżanja zsyła deszcz, niech nasze rośliny dojrzewają przynosząc obfity plon". Koń symbolizował w' rytuale królewską siłę oraz moc bogów - władców: Jamy - zamieszkującego krainę zmarłych na południu, Surji - słońca i Somy -pośredniczącego między niebem a ziemią (Eliade 1988, 148-155). Ceremonia odtwarzała kosmogeniczne związki między pierwiastkiem męskim i żeńskim, zachowując jednocześnie drugi z nich w pozycji zdominowanej.

W perspektywie przedstawianych wątków mitycznych ukazuje się względność znaczeń fenomenu sacrum akwatycznego. Zarysowane elementy systemów mitologicznych przekonują nas o niezbędnej wstrzemięźliwości w formułowaniu sądów na temat Żywiołu wody. Jego charakter nie jest bowiem możliwy do określenia wprost, za pomocą jednego (np. żeńskość) lub nawet kilku znaczeń symbolicznych (np. niszczenie, oczyszczenie, reintegracja). W wielowarstwowym polu istoty tego fenomenu trwa, używając słów metaforycznych, nieustanna walka pomiędzy dobrem i złem, statycznością i dynamizmem, pierwiastkiem męskim i żeńskim.

Wody mityczne jako fundament kosmogenezy, powszechne w cytowanych mitologiach, nie prezentują żadnej widocznej formy (Eliade 1966, 211) . Tkwiące w ich głębi możliwości przyszłego bytu są jednakże zróżnicowane. W środkowoegipskim Hermopolis geniusze twórcze praoceanu Nun są boginiami, podczas gdy negatywne jego cechy symbolizują bogowie - mężczyźni (Lipińska, Marciniak 1980, 38). Rozwinięty panteon hermopolitański kontynuuje tę tradycję: płodnością i urodzajem opiekują się boginie (np.