Szewczenko0001

XCVIII POJĘCIE PRAWDY I WOLNOŚCI

wszystko, co w romantycznych literaturach słowiańskich! w tej dziedzinie stworzono. Łzy, krew, łuny pożarów, obłąl kanie, przeplatają się w jego poezji ze wzruszającymi, nie! raz rzewnymi w swojej prostocie przejawami dobrom i wszechmiłości. Życie bohaterów Szewczenki bywa częsiS tragiczne, ich droga prowadzi czasem do samobójstwa (Kai tarzyna), obłąkania (Wiedźma, Sowa, Maryna), do rozbojjffl (Warnak) na Sybir (tenże Warnak).

Poeta idąc za wzorem pieśni ludowej nazywa swoje wieia sze „dumami” lub „dumkami”, mieszając te pojęcia z punki tu widzenia współczesnej folklorystyki. Chodzi tu bowiem nie tylko o obrazy, ale właśnie o „dumy” w znaczeniu myl śli, idei. Często powtarzają się w jego wierszach pojęci! „słowa”, „prawdy” i „sławy”. „Słowo” ma wydźwięk ewam geliczny. Zgodnie z romantyczną -koncepcją"’sztuki. jest wari tością samą w sobie, siłą zdolną oddziaływać na ludzi i prze! kształcąc świat.

Poeta „sieje słowo” i żywi -nadzieję, że będą z nich kieł 4yś ,,dobreżniwą’\ „Wielkie słowa”, „wielkie łzy” porówi nuje db ognia, płomienia. Modli się: „Poślij mi święte śłówoi świętej prawdy .głos nowy”. Słowo jest darem bożym. Zgod-i nie z romantyczną koncepcją sztuki poeta wierzy, że słowo ma moc nadludzką, może odnowić życie narodu. Najwyższą wartością, godną najwyższej ofiary, Jest-prawda. W imię! prawdy poświęcają swoje życie pierwsi chrześcijanie, za] prawdę umiera Jan Hus, o prawdę walczą chłopscy buntów--nicy. Poeta modli się „o świętą prawdę na ziemi”, pociesza się nadzieją, że „może jeszcze chociaż przez sen słońce prawdy zobaczy”.

Pojęcie prawdy wiąże się w poezji Szewczenki z pojęciem wolności. „Wstanie prawda — wstanie wolność”, „wolą”, a z nią „sława”. Pod tym pojęciem rozumie tradycję historyczną narodu Ukraińskiego, jego przeszłość. Sława jest nieśmiertelna. „Wszystko ginie — sława nie przepadnie”.

Sława jest święta, tak samo, jak słowo i wolność. Poeta wierzy, że „zostanie zapomniana dawna godzina — i ożyje dobra sława, sława Ukrainy”. Z formułą „prawdy”, „wolności” i „sławy” wiąże się program rewolucyjny Szewczenki.

Język i styl poezji Szewczenki wywodzi się z języka i stylu ludu. Ale poeta nie był jego niewolnikiem, tworzył w duchu ludowym, kształtował ten język i styl. Nieraz zwracano uwagę, że chętnie np. posługiwał się typowymi dla pieśni ludowej, w szczególności dumy, słowami podwójnymi: „srebro-złoto”, „daleko-wysoko”, „smutny-niewesóły”, „miód-gorzałka” itd. Ale obok tych formuł tradycyjnych tworzył też nowe, jak np. „smutek-mowa”, „łzy-słowa”, „łzy-rzeki” itd. To samo bywa ze .stałymi epitetami. Konik jest u niego „wrony”, wiatr „bujny”, morze „sine”, kalina „czerwona”, gaj '„ciemny”, .ale zdarzają się też oryginalne. Maksym Rylski np. wykrył cały szereg takich epitetów stworzonych przez Szewczenkę na wzór ludowy, jak „różowa zorzą”, „łatany los” itd. W odróżnieniu np. od Kotlarew-skiej§ó, bardzo ostrożnie'i rzadko posługiwał się wulgaryzmami, określeniami prostackimi, a jeśli już się do nich uciekał, to tylko w odniesieniu dó carów, hetmanów, satrapów. Posłużył się nimi nie tylko w poemacie Sen, ale również przy charakterystyce uczestników soboru w Konstancji.

Poważny wpływ na styl i język Szewczenki wywierała BźbKaTNfFlb^awał' śię~z~nią~'^:eałe' życie, obeowakna^co” "dzień, uroczystym, podniosłym stylem tej księgi zabarwiał szereg swoich utworów, a -niektóre z -nich, jak wskazano uprzednio, były po prostu ich parafrazą. Korzystał też ze zdobyczy językowych i stylistycznych swoich poprzedników w literaturze ukraińskiej, i to nie tylko nowszych, posługujących się już żywym, ludowym językiem, ale też osiemnastowiecznych, w szczególności Skoworody i Wełyczki. Z rzadka sięgał do leksyki cerkiewnosłowiańskiej. Wszystkie te elementy stapiał w jedną, organiczną całość. Toteż