str 0 131

²⁵ Talcą listą wartości dzieła literackiego zaproponował H. Markiewicz w pracy Wartości i oceny w badaniach literackich, w: Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1965, fl. 310—333.

.^2#. Por. na ton .temat wątpliwości sformułowane jw znanym szkicu Wimsatta i Beardsleya, który wyżej cytowaliśmy na inną okoliczność. Problem intencji autora jako najbardziej miarodajnego kontekstu dzieła znów dziś powraca, m. in. w często przywoływanej książce E. D. Hirscha Validity in Interpretation, New Haven 1967.

........27_Bo-przecież- rzecz- n is - może- ograniczać-się-do-wierności .wobec-ocen la lei y_c.z=.—.

nie w związku z dziełem wypowiedzianych — w różnych okresach jego recepcji.

²⁸ Por. np. opinie w tym wzglądzie zawarte w pracach: L. Beriger, Die literarische Wertung. Ein Spektrum der Kritik, Halle 1938; M.«Wehrli, op. cit.; R. Wellek, A. Warren, Teoria literatury, przekł. pod red. i z posłowiem M. Żurowskiego, Warszawa 1970, rozdz. XVIII; D. Daiches, Liter ary Evaluation, w: Problems of Literary Eva-luation, ed. by J. Strelka, University Park—London 1969.

'Huiolński

Wij 1    s

HENRYK MARKIEWICZ

IDEOLOGIA A DZIEŁO LITERACKIE

i

_ Rróba odpowiedzi na pytanie o stosunek literatury do ideologii rozpocząć się musi od propozycji określającej znaczenie drugiego, z tyęiner-ininów. Tę drogę postępowania każe wybrać nie zamiłowanie . do roz-trząsań semantycznych i popisów erudycyjnych, ale rzeczywista potrzeba: wyraz „ideologia”, ukuty na przełomie XVIII i XIX wieku przez Destutta de Trący dla nauki o ideach jako treściach świadomości — należy do najbardziej wieloznacznych w arsenale terminologicznym nauk społecznych. Kiedy przed kilkunastu laty grupa uczonych norweskich pod kierunkiem Arne Naessa zinwentaryzowała i uporządkowała rozmaite sensy przypisywane temu wyrazowi — otrzymano w rezultacie kilkanaście różnych typów definicji. Oczywiście, nie będziemy ich tutaj przytaczać; w ogóle warto sobie uświadomić, że spór o definicje nominalne należy do najbardziej jałowych zajęć naukowych. Trzeba jednak —przypomnieć. pokrótce łosy_t.ego_terminu.w.tradycji, marksistowskiej, bez tego bowiem najważniejsze wypowiedzi jej klasyków na ten temat by-

—łyby^r._niezrozumiałe i sprzeczne *. ; ................. .    ^____________________

W pismach Marksa i Engelsa „ideologia” oznacza najczęściej świadomość opaczną, fałszywą — iluzje, a nawet świadome mistyfikacje, wytwarzane przez intelektualnych reprezentantów klas panujących, tak czy inaczej służebne wobec ich interesów; co do treści — mają one charakter idealistyczny i metafizyczny, ignorują swoje uwarunkowanie materialne. Z podobnym pejoratywnym znaczeniem terminu „ideologia” spotkać się można l ak że w pismach młodego Lukacsa, Mannheima i Fischera ².

Zdecydowanie inny jest sens i zakres tego terminu w pracach Lenina;

Ideologia a dzieło Uleni dda |    131