37476 str 0 131

²⁵ Taką listą wartości dzieła literackiego zaproponował H. Markiewicz w pracy Wartości i oceny w badaniach literackich, w: Główne problemy wiedzy o literaturze,

Kraków 1965, s. 310—333.    ......

Por. na ton _temat wątpliwości sformułowane _w znanym szkicu Wimsatta i Beardsleya, który wyżej cytowaliśmy ńa inną okoliczność. Problem intencji autora jako najbardziej miarodajnego kontekstu dzieła znów dziś powraca, m. in. w często przywoływanej książce E. D. Hirscha Validity in Interpretation, New Haven 1967.

—.....27_Bo-przecież- rze ez-n i e - m o że- o g ra n i c z ać - s i ę-d o-wiar noś ci-wo b e c._o. con_ i_a Ji _t y c z-

nie w związku z dziełem wypowiedzianych — w różnych okresach jego recepcji.

²⁸ Por. np. opinie w tym względzie zawarte w pracach: L. Beriger, Die literarische Wertung. Ein Spektrum der Kritik, Halle 1938; M.^łWehrli, op. cit.; R. Wellek, A. Warren, Teoria literatury, przekł. pod red. i z posłowiem M. Żurowskiego, Warszawa 1970, rozdz. XVIII; D. Daiches, Literary Evaluation, w: Problems of Literary Eva-luation, ed. by J. Strelka, University Park—London 1969.

yjn

i

Janusz Sluiolńskl

HENRYK MARKIEWICZ

IDEOLOGIA A DZIEŁO LITERACKIE

8

Próba, odpowiedzi na pytanie o stosunek literatury do ideologii rozpocząć się musi od propozycji określającej znaczenie drugiego z tyęli~ter-minów. Tę drogę postępowania każe wybrać nie zamiłowanie do roz-trząsań semantycznych i popisów erudycyjnych, ale rzeczywista potrzeba: wyraz „ideologia”, ukuty na przełomie XVIII i XIX wieku przez Destutta de Trący dla nauki o ideach jako treściach świadomości — należy do najbardziej wieloznacznych w arsenale terminologicznym nauk społecznych. Kiedy przed kilkunastu laty grupa uczonych norweskich pod kierunkiem Arne Naessa zinwentaryzowała i uporządkowała rozmaite sensy przypisywane temu wyrazowi — otrzymano w rezultacie kilkanaście różnych typów definicji. Oczywiście, nie będziemy ich tutaj przytaczać; w ogóle warto sobie uświadomić, że spór o definicje nominalne należy do najbardziej jałowych zajęć naukowych. Trzeba jednak -przypomnieć. pokrótce losy_tego_terminu._w.tradycji, marksisto wsieje j, bez tego bowiem najważniejsze wypowiedzi jej klasyków na ten temat by-łybyjoieżr ozu mi ałe i sprzeczne *. . ____________________________ ________________________

W pismach Marksa i Engelsa „ideologia” oznacza najczęściej świadomość opaczną, fałszywą — iluzje, a nawet świadome mistyfikacje, wytwarzane przez intelektualnych reprezentantów klas panujących, tak czy inaczej służebne wobec ich interesów; co do treści — mają one charakter idealistyczny i metafizyczny., ignorują swoje uwarunkowanie materialne. Z podobnym pejoratywnym znaczeniem terminu „ideologia” spotkać się można i uleżę w pismach młodego Lukacsa, Manpheima i Fischera

Zdecydowanie inny jest sens i zakres tego terminu w pracach Lenina;

ideologia a dziel o lit&nir.kiG | Mi