terapia zabawowa

3. Terapia zabawowa

W terapii zabawowej istotną rolę odgrywa zabawa, będąca główną formą aktywności dziecka w wieku wczesnego dzieciństwa oraz przedszkolnym, wywierająca również znaczny wpływ na rozwój psychospołeczny w młodszym wieku szkolnym.

Terapeutyczna funkcja zabawy polega na rozładowaniu występujących u dziecka stanów napięcia emocjonalnego, przeciwdziałaniu zahamowaniu jego aktywności ruchowej, rozwijaniu gotowości do uczestnictwa w wykonywaniu różnych czynności. Udział w zabawie sprzyja kształceniu umiejętności współżycia społecznego w grupie oraz korekcji występujących w tej dziedzinie dewiacji.

Zabawa może również spełniać funkcję diagnostyczną, umożliwiając poznanie niektórych indywidualnych właściwości psychicznych dziecka. Obserwując jego zachowanie się, można wnioskować zarówno o przeżyciach emocjonalnych, jak i funkcjach poznawczych.

Do ważniejszych form terapii zabawowej należą: zabawa w piaskownicy, zabawa przy użyciu zabawek oraz innych pomocy, rysowanie i malowanie, modelowanie w glinie i plastelinie, zabawa kukiełkami, rozrywanie balonów.

D. T. Maclay proponuje następującą instrukcję podawaną dzieciom rozpoczynającym zabawę w piaskownicy: „Ten piasek jest właściwie wszystkim. Jest on twoim miastem, krajem, czymkolwiek byś chciał. Pragnę, abyś stworzył w nim swoje własne miejsce, wszystko, czego sobie życzysz. Są tu drzewa, domy, ludzie i inne rzeczy. To jest dom (stawiam jeden na piasku), a to jest drzewo. Zostawię cię na chwilę samego, abyś zrobił co zechcesz”.¹

W trakcie zabawy w piaskownicy dziecko przy użyciu posiadanych rekwizytów układa różne sytuacje. Terapeuta może proponować tematy scenek tworzonych na piasku (np. dom rodzinny, lekcja w szkole, koledzy, wycieczka do lasu) lub pozostawić całkowitą swobodę zarówno przy doborze tematu, jak i treści przedstawionej sytuacji. Zabawa stwarza okazję do nawiązania kontaktu z dzieckiem oraz rozpoczęcia rozmowy na temat odtwarzanej sytuacji.

Obserwacje sposobu ustosunkowania się dziecka do zabawy umożliwiają poznanie jego niektórych właściwości indywidualnych. Dzieci bierne, zahamowane, zalęknione przypatrują się czynnościom innych dzieci, nie uczęstnicząc w nich. Udział w zabawie następuje u nich dopiero pod wpływem zachęt pochodzących od innych osób. Dzieci a-gresywne natomiast biorą czynny udział w zabawie, usiłują wpłynąć na jej przebieg, nie uwzględniając pragnień innych uczestników, powodując przez to konflikt)⁷.

Dobór tematu zabawy, sposób odtwarzania w piaskownicy określonych przedmiotów i zjawisk jest uzależniony od niektórych funkcji poznawczych dziecka. Tworzenie oryginalnych, nieszablonowych scen świadczy o pomysłowości, wyobraźni, samodzielności, uzdolnieniach twórczych.

Funkcje terapeutyczne mogą spełniać zabawki oraz inne materiały używane przy organizowaniu zabaw dzieci. Są w tym celu wykorzystywane klocki do budowania, zabawki do majsterkowania oraz układania konstrukcji, układanki i loteryjki, lalki, pajace, pluszowe misie i inne zwierzęta, modele domu lub umeblowanego pokoju z figurkami przedstawiającymi członków rodziny. W terapeutycznym gabinecie zabaw można wykorzystać zestawy zawarte w Teście Świata Ch. Biihler, scenoteście G. Staabsa lub teście Zwierzyniec².

Jak zaznacza D. T. Maclay, w trakcie manipulowania zabawkami dziecko może ,.odtworzyć sposób traktowania go w domu”, „odtworzyć życzenia rodziców co do dobrego zachowania, posłuszeństwa lub schludności”, „ujawnić głębsze niepokoje”, „odgrywać własne życzenia i potrzeby emocjonalne karząc lalkę, przedstawiającą obdarzone zawiścią rodzeństwo lub przedstawiając postać odpowiadającą ojcu lub matce”. Zdaniem tego autora „zabawa może mieć charakter buntowniczy lub destrukcyjny — z rozrzucaniem zabawek i rozlewaniem wody, co uzewnętrznia podświadomą nienawiść żywioną wobec rodziców stosujących zakazy”.³

Funkcję psychokorekcyjną spełnia rysowanie i malowanie na papierze lub tablicy⁸ z użyciem ołówka, kredek, kredy, pędzla lub farb.

223

1

D. T. Maclay Psychoterapia dzieci. Warszawa PZWL 1973, rozdział XI. W pracy są podane przykłady zastosowania w celach terapeutycznych zabawy w piaskownicy oraz innych technik terapii zabawowej.

2

   Jest on dokładniej omówiony w pracy R. Zazzo Metody psychologicznego badania dziecka. Tom 2. Warszawa PZWL 1974.

3

   D. T. Maclay Psychoterapia dzieci, op. cit., s. 160 — 161.

* Przykłady wykorzystania rysunków dzieci do celów diagnostycznych i terapeutycznych są podane w wyżej cytowanej pracy.