testy4

202 Część druga

zabawę w grupie?, Czy przeżywa, wyśmiewa się z innych dzieci?, Czy używa wulgarnego słownictwa?, Czy bije, popycha inne dzieci?". Mogą one mieć formę pytań alternatywnych (zamkniętych - odpowiedź tak lub nie) albo formę skali, na której rodzic zaznacza stopień występowania danego zachowania, wybierając jedną z możliwych odpowiedzi (bardzo często, często, rzadko, nigdy). Kwestionariusze dotyczące sytuacji szkolnej ucznia są dość powszechnie stosowane i polegają na zaznaczeniu zachowań, które wykazuje uczeń podczas pobytu w szkole. Ich celem jest rozpoznanie poziomu poczucia bezpieczeństwa, określenie czynników wyzwalających zachowania niepożądane, rozpoznanie obaw i łęków oraz własnej samooceny. Pytania odnoszą się do osoby ucznia, jego relacji z rówieśnikami, nauczycielami. Do diagnozy środowiska szkolnego i identyfikacji zachowań problemowych uczniów, w tym agresji, oceny ich postaw, poglądów można wykorzystać narzędzie pomiaru, jakim jest dyferencjał semantyczny. Narzędzie to, jak podaje J. Czapiński:

Służy [...] do mierzenia konotacyjnego znaczenia pojęć, czyli zbioru cech określonych łącznie przez daną nazwę, ale nie wyznaczających jednoznacznie zakresu tej nazwy (dyferencjał, ponieważ znaczenie pojęcia jest określone przez jego miejsce na różnych wymiarach; semantyczny, ponieważ dotyczy znaczenia) (Czapiński 1978, s. 257-259).

Badania za pomocą tego narzędzia prowadzone były przez m.in. Z. Gasia (analiza środowiska szkolnego i pozaszkolnego, 2004) oraz D. Wosik-Kawalę (badanie samooceny gimnazjalistów, 2007). Zachowania agresywne niekiedy stają się uzależnieniem, nawykiem, drugą naturą, zwłaszcza jeśli młodzi ludzie nie mają możliwości nauczenia się zachowań alternatywnych lub są nagradzani za zachowania agresywne (Szczęsny 2003). Uzależnienie od agresji można rozpoznać po następujących objawach: długo utrzymujące się, powtarzane zachowanie, subiektywny przymus zachowania, ograniczona zdolność kontroli zachowań, częste nawroty związane z negatywnymi emocjami, interpersonalnymi konfliktami oraz pewnymi sytuacjami, dostarczanie krótkotrwałych przyjemności, które powodują negatywne skutki długotrwałe, odpowiedź na stres, zły nastrój, ogólne pobudzenie, które przynosi ulgę, częste zachęt}' i nagrody od osób znaczących (rówieśnicy, rodzice), dążenie do przyjemności i doznawania przeżyć atrakcyjnych za wszelką cenę, częste wypieranie (poczucie winy), zainteresowanie zachowaniami agresywnymi będącymi przejawami przemocy, brak poczucia niebezpieczeństwa, łatwość narażania swojego i innych zdrowia i żyda, nagradzanie zachowań agresywnych przez większą społeczność (uczenie i zachęcanie do przemocy) (Szczęsny 2003, s. 104). W diagnozowaniu agresji i przemocy często wykorzystuje się sposoby pośredniego poznania zjawiska, takie jak: analiza dokumentacji, socjometria, skale szacunkowe czy nominacyjne.