IMGP0639

226 Część druga. Powstanie pisma

POCZĄTEK - HIEROGLIFY CZY HIERATYKA?

Postrzeganie wzajemnego stosunku obu tych grup lub faz pisma ma niebagatelny wpływ na rekonstrukcję historii rozwoju pisma literowego. Jeżeli założymy, że inskrypcje starokananejskie wywodzą się bezpośrednio z pisma protokananejskiego, to - ze względu na obrazowość tego ostatniego -jego pierwotnym wzorem mogą być tylko egipskie hieroglify, analogicznie

__> do wyprowadzenia tychże inskrypcji z pisma synajskiego (por. s. 221-223).

Natomiast jeśli nie dostrzegamy w nich żadnej kontynuacji, lecz traktujemy inskrypcje protokananejskie jako wczesne próby, które się jej nie doczekali ty - martwe odgałęzienie rozwoju pisma - to za źródło wyraźnie przecież li-neamego pisma starokananejskiego uznamy raczej egipską kursywę, czyli ę hieratykę (por. s. 194 i n.).

- 'T Oprócz licznych zwolenników teorii hieroglifów wciąż pojedynczy badacze opowiadali się za drugą możliwością interpretacyjną. Nawet jeśli w prze-ciwieństwie do adwersarzy nie mogli przedstawić dla poparcia swoich poglą-- dów żadnych znalezisk archeologicznych, to dysponowali jednak mocnymi argumentami. Przede wszystkim mogli wskazać na fakt, że pismem najeżę-r\ ściej stosowanym przez egipskich pisarzy i dyplomatów w Kanaanie, a tym samym na pewno również najlepiej znanym tubylcom, była używana na co ' dzień hieratyka. „Ci ludzie interesu, owi handlarze, potrzebowali kursywy;

znaleźli ją w hieratycznym [piśmie] egipskim, które mieli przed oczyma”--- pisał w 1931 roku jeden z najważniejszych przedstawicieli tego punktu wi-Kg dzenia Alejds Mallon. I on też przedstawił przekonującą swą prostą teorię VO wyjaśniającą, w jaki sposób z tego wzorca mogło wykształcić się semickie pi-• 3 smo literowe.    .

—2 Jak już wspomniano, tsami-Egipąanie-stworzyl i „alfabet” składający się Q z 24 maków jednospolpłoskowych. którego ?r(^łA?ta nigdyTfie stosowali U-'\y czystej-formrer-lecz-wykorzystywah-przede wszystkim do zapisywania otri —4, ćych nazw miejscowości i nazw własnych (por. 3.-191 i n.). „Był to z pewna?--C? ścią ten rodzaj sposobu pisania, który mieszkańcy Byblos [najważniejszego,

' podlegającego wpfywom egipskim miasta w Lewancie] widzieli w użyciu u egipskich pisarzy” i 1 zgodnie z przypuszczeniami Mallona - naśladowali „Zapożyczyli od Egipcjan te spółgłoski lub półspóigtoski, które służyły im do notowania słów semickich” i tak zapis literujący, który u samych Egjp| ---jsjan był rzadką, specjalną formą, uczynili normalnym sposobem pisania®) —ta, zdaniem Mallona, była „równa wynalazkowi”, jednak „nastąpi-/ laMyt późno, by uznać ją za całkowicie nowy pomysł (...) Rola Fenicjan jńł*[względnie Kananejczykówl polegała na dokończeniu dzieła poprzedników. IW Wolni od jakiejkolwiek wiążącej traavćji. maiać na wzriedziecehrrakttcz-

Gdyby teoria ta okazała się słuszna, to rację miałby także Jean Franęois Champollion, który już sto lat wcześniej przypuszczał, że alfabet egipski .nawet jeśli nie byt bezpośrednim źródłem, to jednak co najmniej metodycznym wzorem” semickiego pisma literowego.¹ Jednak bez względu na to, jat Bardzo jest przekonująca, teza ta do dzisiaj nie może uchodzić za udowodnioną I uzmysławia raczej, podobnie jak w wypadku innych prób wyjaśnienia, jedynie schemat, według którego taki rozwój mógłby przebiegać.

ALFABET KLINOWY Z UGARTT

Problematykę tę dodatkowo komplikuje fakt, że obok pisma starokananejskiego w XIV i XIII w. p.n.e. istniał jeszcze jeden alfabet spółgłoskowy -pismo ugatyckie, nazwane tak od starożytnego miasta handlowego Ugarit (dzisiejsze Ras Szamra) na syryjskim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Francuscy archeolodzy podczas wykopalisk na tym stanowisku w okresie po ro-tu 1929 odkryli wielką liczbę tabliczek klinowych, które były częściowo zapisane powszechnym wówczas jako język międzynarodowy akadyjskim (por. 1175), częściowo jednak całkowicie nieznanym dotąd rodzajem pisma klinowego, którego rozszyfrowanie nastąpiło w czasie zaledwie jednego roku. Okazało się wówczas - rzecz zaskakująca - że chodzi o zapisywany znakami klinowymi alfabet, składający się tylko z 27 ewentualnie 30 rozmaitych znaków. Oczywiście ugaryccy pisarze przejęli w tym czasie zasadę i zasób spółgłosek rozwiniętego w południowym Lewancie pisma protokananejskiego, ile korzystając z powszechnego u nich sposobu zapisu i techniki pisma klinowego, zmienili zarazem radykalnie jego formę. Znajduje w tym odzwier-ćedlenie wspomniana geopolityczno-kulturalna sytuacja Lewantu, w którego południowej części dominowały wpływy egipskie, podczas gdy północ ulegała czasami silniej wpływom Mezopotamii (bądź Hetytów).

W Ras Szamra, począwszy od 1949 roku, znajdowano także liczne tabliczki gliniane służące zapewne jako pomoce do nauki pisania w szkołach. Zapisano na nich znaki alfabetu ugaryckiego w takiej samej kolejności ('alef, kth,gimel itd.), w jakiej później zwykle zapisywano znaki alfabetu fenickie-go i innych z niego wywiedzionych (ił. 60). Ib drogocenne znaleziska poświadczają więc, że kolejność liter, która zachowała się aż po nasze „ABC", •głównych zarysach jest ustalona co najmniej od XIV w. p.n.e. i dlatego na-tywa się je także tabliczkami z abecadłem z Ugarit.

Ponad tysiąc alfabetycznych tabliczek klinowych wydobytych dotychczas • Ras Szamra potwierdza ponadto powszechne i wielostronne zastosowanie pisma literowego już w połowie II tysiąclecia p.n.e. Ihbliczki zawierają teksty religijne, notatki gospodarcze, adnotacje administracyjne oraz utwo-| literackie, i tym samym po raz kolejny udowadniają, że znacznie szersze