Ukrainiec8

V. Polskie stereotypy narodowe

314

i kulturalnego Europejczyka, który ma swoich wyznawców w młodej, wykształconej generacji Polaków, niepamiętającej czasów wojny. Postrzegają oni Niemca w kategoriach bytowych; rosnące uznanie budzą zwłaszcza: niemieckie bogactwo, pracowitość i solidność. Jako wyznacznik kulturowy obrazu Niemca znalazł się na miejscu pierwszym język, bo dla Polaków szukających pracy w Niemczech ustanawia on istotną barierę do pokonania.

Straciły na znaczeniu cechy psychospołeczne i psychiczne, które przez lata powojenne składały się na obraz niemieckiej buty (Bartmiński 1994).³⁰

To przeprofilowanie obrazu sprawia, że ewaluacja obrazu „prawdziwego” Niemca w roku 2000 według ASA jest bardziej pozytywna niż w roku 1990.³¹

Polski stereotyp Rosjanina kształtował się w podobnych warunkach historycznych zagrożenia bytu państwowego i narodowego (Rosjanin jako zaborca, agresor, „brat — wróg”, por. Bartmiński, Majer-Baranowska, Lappo 2002).³² Także po upadku systemu komunistycznego i rozpadzie Związku Radzieckiego stosunki polityczne między oboma krajami, Polską i Rosją, nie sprzyjały zmianie stereotypu narodowego, inaczej niż w przypadku Niemca. Co więcej, badania ASA pokazały, że w ciągu dekady 1990-2000 w polskim obrazie Rosjanina nastąpiło wyraźne osłabienie aspektu kulturowego, tj. widzenia w Rosjaninie człowieka wrażliwego i myślącego, nosiciela bogatej kultury, i aspektu psychicznego, owej przysłowiowej „rosyjskiej duszy”, słowiańskiej swojskości. Wedle sondaży socjologicznych z ostatniej dekady Rosjanie są stale darzeni przez Polaków większą niechęcią niż sympatią³³, co wynika w dużym stopniu z patrzenia na nich przez pryzmat polityki i postrzegania ich raczej jako obywateli autorytarnie rządzonego państwa niż członków narodu słowiańskiego

0    bogatej historii i kulturze. Na taką percepcję wskazuje m.in. sposób stawiania pytań w sondażach, kierujący uwagę nie tyle w stronę przeciętnego Rosjanina, co całego państwa rosyjskiego i jego obywatela.³⁴

Dodajmy na koniec, że na stereotypy narodowe, zwłaszcza najbliższych sąsiadów silny wpływ wywiera także nadrzędny obraz Wschodu i Zachodu, Azji i Europy. Daje to w efekcie poprawę wizerunku Niemca jako zachodniego Europejczyka,

1    pogorszenie wizerunku Rosjanina, jako wschodniego Azjaty. Pozycja Ukraińca, aspirującego do kręgu kultury europejskiej także pod tym względem zmienia się w polskim obrazie świata na lepsze.

³⁰    Zob. w tym tomie szczegółowe analizy na s. 239 i nast.

³¹    Potwierdzają to cytowane badania CBOS-u.

³²    Zob. w niniejszym tomie rozdział o Rosjaninie, s. 262 i nast.

³³    Jakkolwiek od roku 1993 do 2002 niechęć do Rosjan zmniejszyła się (CBOS 2003a).

³⁴    Znamienny pod tym względem jest np. artykuł w „Gazecie Wyborczej” z 20 X 2004 pt. Rosja gorsza od Niemców, w którym łączy się (za TNS OBOP) pytania o państwo i mieszkańców państwa („Kto jest naszym dobrym, a kto złym sąsiadem” — dobrzy kolejno: Czechy, Słowacja, Niemcy, Litwa, Ukraina, Rosja, Białoruś; źli kolejno: Rosja, Niemcy, Białoruś, Ukraina, Litwa, Czechy, Słowacja).

Bibliografia

„Etnolingwistyka”, 1988-2006, red. Jerzy Bartmiński, t. 1-18, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

„Spiegeł”, 1991, Furcbt, Neid und Respekt. „SpiegeP — Umfrage in Polen und Deutschland uber die Einstellung der beider Vólker zueinander, nr 26, s. 48-57.

Abramowicz Maciej, Bartmiński Jerzy (red.), Tekst ustny — texte orał, Wrocław: Wiedza o Kulturze.

Abramowicz Maciej, Bartmiński Jerzy, 1996, Francuski «peuple» i polski «lud». Dwa pojęcia — dwa paradygmaty językowo-kulturowe, „Etnolingwistyka” 8, s. 41-56.

Abramowicz Maciej, Karolak Ireneusz, 1991,,, Wolność“ i „liberte” w języku polskim i francuskim, [w:] Jadwiga Puzynina, Janusz Anusiewicz (red.), Język a kultura, t. 3, Wartości w języku i tekście, Wrocław, s. 51-59.

Adamowski Jan (oprać.), 1985, Złote ziarna. Antologia współczesnej poezji ludowej ziemi zamojskiej, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Adamowski Jan, 1977, Archaizmy leksykalne pieśni ludowych a problematyka formuły, „Literatura Ludowa”, nr 4-5, s. 56-66.

Adamowski Jan, 1982, Procesy modernizacyjne w języku polskiego folkloru wierszowanego, Lublin (rozprawa doktorska pod kier. Jerzego Bartmińskiego, Zakład Języka Polskiego UMCS).

Adamowski Jan, 1999, Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Adamowski Jan, Niebrzegowska Stanisława (red.), W zwierciadle języka i kultury, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Ajdukiewicz Kazimierz, 1965, Logika pragmatyczna, Warszawa: PWN.

A 11 p o r t Gordon Willard, 1958, The Naturę of Prejudice, New York.

AnSk SPP — Anusiewicz Janusz, Skawiński Jacek, Słownik polszczyzny potocznej, War-szawa-Wrocław, PWN 1996.

Antypenko Ludmiła,Karnauśenko Halina, 1993,Rodinagłazamicharkowskogostudienćes-twa, [w:] POWJE, s. 105-126.

Anusiewicz Janusz, 1995, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Anusiewicz Janusz, Bartmiński Jerzy (red.), 1998, Język a kultura, t. 12, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.

A p r e s j a n Jurij Dereniković, 1972, Definiowanie znaczeń leksykalnych jako zagadnienie semantyki teoretycznej, [w:] Anna Wierzbicka (red.), Semantyka i słownik, Wrocław: ZNiO, s. 39-75.

ASA-90 i AS A-2000 — Materiały z ankiety przeprowadzonej w ramach tematu badawczego „Słownictwo aksjologiczne języka polskiego” w 1990 i w 2000 r. w posiadaniu Zakładu Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS w Lublinie. Posumowanie zob. tom JWP 2006.

Bartmińscy Izabela i Jerzy, 1967, O słownictwie folkloru w związku z nowym słownikiem gwarowym, „Język Polski” XLVII, s. 360-376.

Bartmiński Jerzy (red.), 1980, Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, wstęp Czesław Hernas, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Bartmiński Jerzy (red.), 1981, Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bartmiński Jerzy (red.), 1988, Konotacja, Lublin: Wydawnictwo UMCS.