WiŻ9

KRZYSZTOF SZYMBORSKI

chichot zza wielkiej wody«

felieton

Ćwiczebny model

człowieka

PSYCHOLODZY nie mają łatwego życia. Jak bowiem można dowiedzieć się czegoś wiarygodnego na temat obiektu ich zainteresowania, skoro z etycznych względów niedopuszczalne jest przeprowadzanie eksperymentów na ludziach. Fizykowi to mogą oni tylko pozazdrościć. Weźmie taki kawał materii i może robić z nim co mu się żywnie podoba - wrzucić do wody, podgrzać do czerwoności, poddać wysokim ciśnieniom, wsadzić do akceleratora - i nikt do niego nie ma pretensji. Psycholog zaś może tylko obserwować i czasem zadać >-. _ grzeczne pytanie.

Bez eksperymentów żadna nauka empiryczna nie może się rozwijać, trzeba więc było znaleźć jakieś wyjście z tej trudnej sytuacji. Okazało się ono genialnie proste - ponie-. waż większość prowadzących badania naukowe psychologów to profesorowie wyższych uczelni, eksperymenty są przeprowadzane na studentach. Głównie, dodajmy, na dobrze odżywionych, beztroskich i na ogół mało wyrafinowanych studentach amerykańskich. Poznawcze konsekwencje tego stanu rzeczy są dalekosiężne i mało kto zdaje sobie z nich sprawę. Większość tego, co uchodzi za „psychologię człowieka”, to w rzeczywistości psychologia (amerykańskiego) studenta.

Fakt ten uświadomiłem sobie niedawno, czytając doniesienia naukowe, z których wynikało, że ludzki samiec myśli o seksie mniej więcej raz na siedSni minut. A o czym ma myśleć? O egzaminach, do których, jeszcze parę tygodni?

Ostatnio wpadła mi w ręce fascynująca nowa książka niemieckiego psychologa Gerda Gigerenzera, której tytuł mógłby brzmieć po polsku: „Na czuja - inteligencja podświadomości”. Jej tematem jest intuicja i autor rozwija w niej (sprzeczną z intuicją) tezę, że najtrafniejsze życiowe decyzje podejmujemy zwykle bez głębszego zastanowienia. Mózg myśli za nas sam bez naszej pomocy. Teza ta w jawny sposób kłóci się z wpajaną nam od dziecka zasadą, że przed każdą decyzją należy się głęboko zastanowić, zebrać możliwie wielką ilość informacji i rozważyć wszystkie za i przeciw. Niekiedy jest to słuszna rada - szczególnie gdy mamy zrobi&.coś, na czym się zupełnie nie znamy.

Jedną z ilustracji sytuacji, do jakiej odwołuje się Gigerenzer, jest gra sportowa - powiedzmy golf czy tenis. Na graczach można było przeprowadzić pewne bezbolesne eksperymenty i autor przedstawia ich in-tere-    ' sujące wyniki. Jeśli, na przykład, analizuje się

. - ' grę początkującego golfisty (studenta), to rze-___czywiśde kiedy jest on zmuszony do podejmowania szybkich decyzji, gra jego jest gorsza, niż wtedy gdy ma więcej czasu do namysłu. Z ekspertami ^zecz ma się jednak odwrotnie - im dłużej myślą, tym gorzej grają. W przypadku tenisa nad tym, czy odpowiedzieć na piłkę przeciwnika bekhendem czy fprhendem,,ściąć czy zagrać długą piłkę, nie mamy _xćzasu się zastanowić. Okazało się jednak, że kiedy zmusi,śię podstępem dobrego gracza, by zaczął ' zastanawiać się nad tajnikami swych zagrań, jego skuteczność natychmiast spada.

Gigerenzer daje więc swym czytelnikom ^/ radę: kiedy grasz z lepszym od siebie, pytaj go zawsze w czasie meczu, jak on to robi, że mu tak dobrze dziś wychodzą zagrania z głębi kortu. Jeśli zacznie o tym myśleć, zaraz będzie gorzej grać. Myślę, że z rady tej będą mogli skorzystać głównie_studenci psychologii, bo nie-

--------Wfelii"innych ludzi znajdzie pewnie czas, by

przeczytać książkę profesora Gigerenzera. Ci, którzy ją przeczytają, mimo że są na co dzień zajęci doskonaleniem swych kwalifikacji w jakiejś dziedzinie, w której chcą zostać ekspertami, mogą z tej lektury wyciągnąć optymistyczne wnioski. Czasem lepiej nie za dużo wiedzieć i nie za dużo myśleć. Od tego są studenci.

Artyści i pisarze często są lepszymi psychologami od uczonych. Sławomir Mrożek, na przykład, już dawno zauważył, że jad refleksji może zdusić w zarodku bunt przeciwko rutynie życia. A czymże jest autentyczna ludzka inteligencja jak nie właśnie buntem przeciw rutynie naszej nudnej egzystencji?    E

WRZESIEŃ 2008 WIEDZA

79