Zasady Wykładni Prawa L Morawski2

«««

Zasady wykładni prawa ■»*

Konstytucja w żadnym ze swoich przepisów wprost nie proklamuje zasady swobody (wolności) umów jako instytucji o randze konstytucyjnej, to jednak wspominaną zasadę można wyprowadzić z innych przepisów konstytucyjnych, a w szczególności z zasady ochrony wolności człowieka (art. 31 Konstytucji) oraz zasady wolności gospodarczej. Innym powszechnie znanym przykładem zasad implicite mogą być wypracowana w orzecznictwie naszych sądów, a zwłaszcza w orzecznictwie TK, zasady przyzwoitej legislacji, czy zasada ochrony praw słusznie nabytych. Warto tutaj wskazać, że nawet po uchwaleniu nowej konstytucji katalogu zasad prawnych nie uważa się za zamknięty. Fakt zatem, że określonej zasady nie wymienia explicite żaden przepis Konstytucji nie dowodzi jeszcze tego, że wspomniana zasada nie jest zasadą konstytucyjną. Jak trafnie argumentuje TK nadal samoistnym źródłem niektórych zasad konstytucyjnych może być klauzula państwa prawnego (wyrok TK z 25 listopada 1997 r., K 26/97, OTK 1997/ /5-6/64). Stanowisko to w pełni potwierdził TK w wyroku z 21 czerwca 2005 r. (P25//02, OTK-A 2005/6/65), w którym sformułował stanowisko, że „klauzulę tę (państwa prawnego - L.M.) należy rozumieć jako zbiorcze wyrażenie szeregu reguł i zasad, które wprawdzie nie zostały expressis verbis ujęte w pisanym tekście Konstytucji, ale w sposób imma-nentny wynikają z aksjologii oraz z istoty demokratycznego państwa prawnego”. Zdaniem TK klauzula ta w szczególności implikuje „utrzymania w naszym porządku konstytucyjnym tych wszystkich zasad, które tworzą istotę demokratycznego państwa prawnego”. Do tych zasad zaliczył TK m.in. zasadę ochrony zaufania do państwa i do stanowionego przez nie prawa oraz wspomnianą zasadę ochrony praw słusznie nabytych.

Z punktu widzenia wykładni na uwagę zasługują w szczególności dwie cechy zasad. Po pierwsze, rozważając problem zastosowania zasady sąd musi rozważyć kwestię jej wagi, czy też doniosłości w rozstrzygnięciu danego przypadku. O ile bowiem w przypadku zwykłych przepisów prawnych o ich zastosowaniu decyduje ich zakres zastosowania, o tyle w przypadku zasad przede wszystkim ich waga, czy też doniosłość w rozstrzygnięciu danego przypadku. Sąd musi przeto rozważyć, czy bardziej istotne argumenty przemawiają za zastosowaniem, czy przeciw zastosowaniu zasady. Problem ważenia racji przemawiających za lub przeciw zastosowaniu zasady staje się szczególnie istotny w sytuacji konfliktu różnych zasad (por. niżej). Z tego też powodu zdaniem R. Dworkina o ile zwykłe normy działają według schematu „albo... albo...” (albo warunki zastosowania zwykłej reguły zostały spełnione i wtedy wchodzi ona w grę, albo nie

a ■ 132 * * *