zdjeV7

Część piąta

GENOLOGIA

Uwagi ogólne

Przedmiotem genologii są rodzaje, gatunki literackie oraz ich odmiany, rozumiane jako pewne typy ukształtowane w procesie historycznoliterackim, które zasadnie można wyróżnić w ogromnym bogactwie i różnorodności tekstów. Utwory sztuki literackiej, jakkolwiek każdy z nich posiada bądź pretenduje do posiadania cech indywidualnych, oryginalnych, a więc takich, które je w jakiś sposób w tej masie czynią niepowtarzalnymi, da się i należy pogrupować, poklasyfikować, czyli uporządkować w celach badawczych na podstawie cech wspólnych. Zaszeregowanie gatunkowe utworu jest zresztą konieczne ze względów czytelniczo-percepcyj-nych: właściwe zaklasyfikowanie utworu jest ważne dla jego właściwego odczytania. Oczywiście, pojawić się musi pytanie, na podstawie jakich kryteriów takich aktów klasyfikacyjnych można dokonać.

Propozycji takich uporządkowań-klasyfikacji mieliśmy w historii poetyki sporo i to od czasów najdawniejszych: Platona i Arystotelesa. Zasady klasyfikowania dzieł literatury pięknej zmieniają się wraz ze zmianami świadomości estetycznej i w miarę jak pojawiają się coraz to nowe formy gatunkowe. Jest to najzupełniej zrozumiałe, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że rozmaitość postaci gatunkowych, jakie badał i klasyfikował Arystoteles dwa i pół tysiąca lat temu, jest nieporównywalna z wielością form — na przykład — doby romantyzmu. Współczesny genolog musi tak konstruować zasady klasyfikacji, aby objąć bez reszty całość utworów literackich: i te, które reprezentują postaci gatunkowe współczesne, jak i te, które pojawiły się kiedyś i zniknęły jako formy wyeksploatowane i nieprzydatne do spełniania nowych założeń literatury.

Nie chcę przekonywać Czytelnika, że jest to zadanie łatwe, a tym samym, że propozycja, z jaką się na kartach tego podręcznika spotyka, pozwoli mu w sposób jednoznaczny określić genologicznie każdy utwór. Takie oczekiwania zostaną tu niestety zawiedzione, a to z tego powodu, że utwory literackie bardzo często, jeśli nie najczęściej, odznaczają się cechami przynależnymi do rozmaitych typów i podtypów: gatunków czystych jest zapewne mniej od mieszanych. Ponadto genologia nie wypracowała ogólnie akceptowanych kryteriów podziału na rodzaje literackie, zaś podział na gatunki i ich odmiany bardzo często ma charakter najzupełniej umowny.

265