DSCN9416

Anna Krzysztofowie/

Trtmrail/et de potds de Haut Moyen Ag* en aire urbaine cracorienne

Rciume

Les poids cn plomb dccouscm cn aire urbaine era-cos icnnc constitucnt un element comparatif important dam Ics recherchc* mćtrologjqucs sur Ic systemc des poids en vigueur dans la Polognc du Haut Moyen Afc. La Iittćraturc spćoalisćc nc faisait gucre grand cas. juuju'a prescni. des poids dc plomb. Ccui-o ctant gencraJement en trćs mauvaii etat dc comcrvation. c euient sculs Ics poids cn fer que fon prenait en eon* wderatton L*ćtat des cscrr.plaires en plomb trouves a Cracovic permef dc Ics trańer de pair avec ccux cn fer.

Lcs poids avaient k jooer un rdlc important dam les općrations mimcurrmercialcs dc l'epoquc: ils pcrmettaicnt dc fixcr Ic poids dc mćtaux prćcicux ct constituaicnt cc qu'on pourrait appclcr la petite unnć de poidi'monnaic. cn mćme temps qu‘ils faisaicnt fonc-tion dc normę determinant son lunifc dc hasc du poids, '•od son multiplc. La prcuvc dc quoi nous est foumic par des signes gravćs sur la panie mfencure de ccnams poids. Designer l‘unite dc hasc ćtail donc Ic problćmc primordial autour duqucl sc conccntraicnt Ics rcchcr-chcs de nombreux hommes dc science. Au jour jcte sur la qucstion par la Iittćraturc dc dcrnicrc datę. il y a licu d admettre quc ccttc unitć dc hasc de notre systeme des poids ćtait Ic dirhem arabc dont Ic poids oscillait entre 3,5 ct 4,4 grammes.

Un groupc a part, cc sont Ics poids en formes dc ron* dcllcs platestroućcs.On en a dccousert un cenain nombrc au cours dc fouillcs mcnćcs 4 Opole, ń Poznań ct i Wrocław, dcrnićrcmcnt cnfin, a Cracosic. Lc poids des spćcimcns rctrousćs est scnsiblcmcnt moindrc. al* lam dc 0,66 4 3,72 grammes, pour les trouvailics faitcs a Opole, ct dc A fi a 7.1 grammes. s'il s’agit des trouvail-

Ics dc Wrocbw. II faul ranger dans cc groupc Ic poids dc formę pareillc trousć a Poznań. Sur 7 carmpbircs capcsćs. Ic poids (2.805 gr) nest mdiquc qu’unc sculc fois, mais Ic diamćtrc ct 1’ćpaisscur des pieccs semblc suggerer quc Ic poids des autres six poids sc rapprochc dc cclui dc Icscmplairc cracosicn qui pese 3.5 gram mc*. Cc groupc dc poids donc sersan a csalucr, sur Ic marchć, les objets menus dc 1’ordrc d’un grammc. Mais, pour cux aussi. on cssaya dc fucr 1’umtć dc basc. R. Kier-snowski suggcrc. ict cncorc, Ic dirhem arabc. Icqucl est. cn roccurrcncc, Ic multiplc dc sa divńion cn 5. La thćsc semblc plcmcmcnt confirmćc par Ic matćnau prćcitć rćcupćrć cn fouillcs. Ccci confinr.erait donc, unc fois dc plus. quc c ćtait Ic dirhem arabc qui constituait la basc dc notre systćmc mćtro!ogiquc ct ćtait Ic parangon dc son unitć.

Lc problćmc est ousert toujours cncorc. II attend des rcchcrchcs ultćricurcs ct unc matićrc a comparai-sons plus abondantc.

Les poids dont il a ćtć fait mention plus haut n’onl probablcmcnt pas ćtć de fabrication polonaisc, mais plutót 1’objct d*importation. Dc nombrcux travaux ct dc nombrcuscs rcchcrchcs oni tentć dc leur fucr unc dale. On a gćnćralcmcnt considćre les poids cn plomb comme ctant plus ancicns que les poids cn fer. 11 nous semblc toutefois quc les uns ct les autics ont ćtć cu cours simul* tanćmcnt, les plus ancicns parmi cux ayant paru vcrs la fin du IXc ou vcrs lc miiicu du Xc sićclc. lis auront yraiscmblabłcmcnt ćtć employćs longtcmps cncorc, putsquc nous les rctrouvons au XIIIc, au XVc sićclc mćme, comme lattcstcnt les poids rctrousćs cn aires urbames dc Wrocław et dc Poznań.

MARIA KWAPIEŃ 10 W A. ALINA WAŁOWY

PIECE GARNCARSKIE W ŚWIETLE BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

I

Zasadnicze znaczenie dla jakości naczyń ma należyty ich wypał. Umiejętnie przeprowadzony w odpowiednio wysokiej temperaturze nadaje ich ściankom twardość i nie-przepuszczalność. uodporniając je zarazem na działanie ognia. Cechy te miały bardzo istotne znaczenia dla użytkowników zwłaszcza w ubiegłych wiekach, kiedy to naczynia gliniane pełniły nic tylko funkcje stołowe i zasobowe (przechowywanie i przenoszenie potraw i napojów), ale także służyły do gotowania pokarmów na otwartych paleniskach. W tych. warunkach wytrzymałość termiczna naczyń urastała do rangi pierwszorzędnej wagi, typowana np. w średniowieczu jako główna cecha ich jakości. Uwidacznia się to wyraźnie w systemie kontroli jakości wyrobów garncarskich, prowadzonej z urzędu przez władze cechowe: towar wystawiony do sprzedaży był oceniany nie tylko ze względu na należyte przygotowanie surowca, ale także, a nawet głównie, z uwagi na stopień wypału. Wyroby słabo wypalone uznane były za towar złej jakości i sprzedaż ich była zakazana. Niedbałych producentów karano grzywnami pieniężnymi łub w wosku, względnie konfiskowano im towar¹.

¹ Por. M. Kwapicmowa, Przykuto*unie garncarzs do zawodu w świetle polskich statutów cechowych. Studia / dziejów rzemiosła i przemysłu I. 6, Wrocław 1966. *. 97.

Dobry lub zły wypał, poza doświadczeniem i umiejętnościami zawodowymi garncarzy. uzależniony jest w pierwszym rzędzie od warunków, w jakich został dokonany i od wysokości temperatury osiąganej w czasie jego trwania. Najprymitywniejszą jego formą jest wypał w otwartych ogniskach lub miclerzach. z jednorazowym wykorzystaniem zgromadzonego materiału opałowego. Przy tego rodzaju wypale naczynia są układane na warstwie drewna i obłożone drewnem, wypalając się bez jego dokładania *. W ten sposób była wy palana ceramika prehistoryczna, a tradycje tego rodzaju wypału utrzymały się w garncarstwie ludowym do czasów najnowszych, szczególnie na terenach gospodarczo zacofanych, podtrzymywane przez garncarzy produkujących doraź-nie a nie zawodowo.

Znacznie doskonalszy, jeżeli chodzi o osiągane wyniki, jest wypał w specjalnie budowanych piecach garncarskich. Ma on o wiele późniejszą metrykę, ponieważ w świetle dotychczasowych badań najwcześniejsze znaleziska pieców na terenie Polski sięgają okresu lateńskiego, następne pochodzą z młodszego

¹ R. Krzywice, Technologia rzemiosła garncarskiego. cz. II: Historia pieca garncarskiego. Poznań 1954,

*. 67—76. R. Rcinfuss, Piece do wypału naczyn n polskim garncarstwie ludowym. Etnografia Polska t. III, Wrocław 1960, %. 329-330.

205