Image000801

środka D. 38 W miejsce dwóch wyblakłych zupełnie wyrazów wpisane: Obok przy niei;

2 1

40 zwi(i)jał rozwi(i)jał 44 Mgnęły się strzelisk gdyby czworo): (gdyby) Nad nim iak błyskawice (nad nim się mgnęło) mgnie się strzelisk czworo: Nad nim iak błyskawice

i 3    2

cztery skrzele mgnęły D. 45 z czterech buńczukow; chwi(eie)ało, 46 (dwie porywa

rohatyny silne): rohatyny dwie porywa silne. 47 (Z grotow u nich bułatu stalowego):

I    3    2

Z stalowego u nich bułatu [bułatu D] grotow. 48 (sklep) niebiosow (liło) sklep biło.

2    3    4    1

49 na tę zbroi uśmiecha 53 (Z równą się skwapliwością): Z skwapliwością się równą

3    2    i

54 każdy z nich nakazuie pow(io)ozbie.

3    4    1    2

Strona 224 59 (swoie); pewne 60 za nią się z daleka: za nią się z daleka D.

2    3    i

64 Że (już); (chłoń) pochłoń. 65 z drugiej strony Trojanie: Z drugiej strony Trojanie D; na wysokim wzgórku: na wzniosłym pagórku. 71. Jak gdy: Jak kiedy; przechodząc się po obłoków zgorzu: po obłokow przechodząc się wzgórzu. 74 kryiąc (się): się kryjąc 75 przewłoczy cieniem: cieniem przewłoczy D. 77 w tył ostatnie leci porządkować rzędy: porządkować leci ostatnie w tył rzędy. 79 Tchnąc w żołnierza: w żołnierza tchnąć. 80 okrytei niwie: niwie okrytei D. 81 (stron) kosarze: kosarze stron; kroku ich: ich kroku.

VI FRAGMENTY „RODU LUDZKIEGO”

Fragmenty rękopisu Rodu ludzkiego obejmują:

1) Koniec księgi trzeciej rks. str. 63 i 64 (64 ww.) = Dzieła, tom VII, str. 112, w. 2 zdołu — str. 114.

2)    Treść księgi czwartej rks. str. 64 i 65 (9 ww.) = Dzieła, tom VII, str. 118.

3)    Początek księgi czwartej rks. str. 65 i 66 (66 ww.) — Dzieła, tom VII, str. 118—122.

4) Koniec księgi czwartej rks. str. 89 — 91 (79 ww.) — Dzieła, tom VII, str. 151, w. 2 zgóry — str. 155.

5)    Treść księgi piątej rks. str. 92 (9 ww.) = Dzieła, tom VII, str. 157.

6)    Początek księgi piątej rks. str. 92 (13 w.)— Dzieła, tom VII, str. 157—158, w. 9 zgóry.

7)    Koniec treści księgi szóstej rks. str. 113 (8 ww.) —■ Dzieła, tom VII str. 196.

8)    Początek księgi szóstej rks. str. 113—116 (113 ww.) = Dzieła, tom VII, str. 196—202.

9)    Początek księgi czternastej rks. str. 1—4 (nowego liczbowania) (77 ww.) = Dzieła, tom VIII, str. 314—319, w. 3 zgóry.

Jak z tego zestawienia stron rękopisu wynika, składał się rękopis najmniej z dwóch części, z których pierwsza obejmowała księgę pierwszą do trzynastej, druga zaś, mająca nowe, odrębne liczbowanie, resztę ksiąg. Być może jednak, że całość składała się z trzech części; pewności pod tym względem nie daje rękopis.

Najważniejszym rezultatem, jaki osiągamy po zbadaniu urywków rękopiśmiennych Rodu ludzkiego, jest szczegół następujący: przed treścią księgi czwartej (str. 64) mamy wypisany tytuł „Epoka 2"; słowa te przekreślił Staszic, poczem jeszcze raz nad temi wyrazami napisał sam: „Epoka 2”, ale i ten tytuł wkońcu przekreślił. Podobnież przy księdze 14-tej, nad nagłówkiem „Księga 14-ta” wypisany był pierwotnie tytuł: „Epoka piąta”, następnie jednak przekreślony. Są to szczegóły niezmiernej wagi dla układu całego poematu; widoczne z nich, że Staszic pierwotnie nosił się z zamiarem pooznaczania osobnemi tytułami poszczególnych epok. jakie uwzględnił w Rodzie ludzkim, następnie jednak od tego odstąpił; w istocie też w wydaniu owych oznaczań epok po nad tytułami ksiąg nie ma. Rzecz ta nie jest tylko czysto zewnętrzna, lecz wynika niezawodnie z głębszego namysłu autora. Jak wiadomo, w poemacie samym odgraniczenie poszczególnych epok sprawia znaczne trudności; nie usuwają ich przypiski pomieszczone do poszczególnych ksiąg, w któ-

7