CCF20111005018

38

na jakichś starszych wzorach. Wyrażono nawet przypuszczenie, że redaktorzy wstępu i epilogu Kodeksu Hammurabiego oraz redaktorzy części normatywnej kodeksu pracowali zupełnie osobno i że wskutek tego ci pierwsi mogli zaczerpnąć ze starszych wzorów znacznie więcej niż drudzy⁶^,

ł

B. Tabliczka UM 55-21-71

Piei^wszy z nadających się do odczytania przepisów tej tabliczki (kol, II, w, 2-7) jest prototypem § 242 i 243 K.H. Główna różnica między wymienionymi przepisami polega na tym, że norma z omawianej tabliczki ustala czynsz za najem wołu za dwa lata, podczas gdy odpowiednie przepisy K.H. — za jeden rok. Wysokość czynszu jest we wszystkich tych przepisach jednakowa^{1 2}.

Następny przepis (kol. II, W. 8-11) jest niezmiernie interesujący zawiera bowiem wyraźne stwierdzenie, że w sumeryjskim prawie spadkowym przyjęta była zasada, iż w wypadku braku potomków męskich dziedzicami stawały się niezamężne córki³ . Z tym przepisem prawdopodobnie związany jest zachowany w postaci fragmentarycznej przepis z kol. II, w. 12 i nast., który, jak się wydaje, regulował spadkobranie córek w wypadku, gdy najstarsza z nich była zamężna.

Trzy dalsze przepisy (kol. III, w. 2—13), prototypy § 209,

210 i 213 K.H,, przewidują kary za uderzenie kobiety ciężarnej i spowodowanie w ten sposób poronienia. Przepisy biorą pod uwagę przynależność społeczną kobiety ciężarnej: wysokość kary pieniężnej⁴ jest uzależniona od tego czy kobieta jest córką wolnego człowieka, czy też niewolnicą. 0 przynależności do warstwy musz-kenów omawiane przepisy nie wspominają. Jeśli wskutek poronienia umarła córka wolnego człowieka, przewidziana jest dla sprawcy kara śmiercij nie ma tutaj symbolicznego talionu (zabicie córki sprawcy), przewidzianego w § 210 K.H. Nie jest także uwzględniony

Wypadek spowodowania poronienia przez uderzenie nieumyślne, przewidziany w § 1 tabliczki YBT I, nr 2 8 ⁵.

Rozmaitość przepisów prawnych zawartych w tabliczce UM 55-21-71 nasuwa przypuszczenie, że o ile są to istotnie przepisy z K.L., stanowią one albo -wyciąg z tego kodeksu przeznaczony do użytku praktyki albo też tekst szkolny .

V. Znaczenie Kodeksu Lipit-Isztara

Sumeryjski Kodeks Lipit-Isztara, o ok. 150 lat starszy od Kodeksu Hammurabiego, podobnie jak inne znane nam kodeksy mezo-potamskie, świadczy o istnieniu długotrwałej tradycji prawodawczej. Tekst Kodeksu Lipit-Isztara dzieli się na trzy części, charakterystyczne dla kodeksów mezopotamskich: wstęp, część normatywną i epilog, a treść wstępu i epilogu oraz rodzaje stosunków prawnych uregulowanych w części normatywnej żywo przypominają inne znane kodeksy mezopotamskie. Także normy dotyczące tych stosunków są w większości wypadków bardzo podobne do norm zawartych w innych znanych nam kodeksach sumeryjskich i akkadyjskich .

Z treści K.L. można wywnioskować, że państwo tego władcy, tak jak państwo króla Ur-Nammu, było teokracją, na czele której stał jako zastępca i pełnomocnik bogów monarcha przypisujący sobie pochodzenie boskie. Ludność państwa Lipit-Isztara składała się z Sumerów i Akkadów. Społeczeństwo dzieliło się na ludzi wolnych i nie wolnych. Ludność zajmowała się rolnictwem, sadownictwem i hodowlą bydła. Ważną rolę odgrywał transport wodny. Istniał ustalony system pieniężny, a miernikiem wartości było srebro.

W obrębie warstwy ludzi wolnych ucisk ze strony możnych wywoływał niepokoje i bunty. Także rodzina patriarchalna przeżywała wówczas jakiś kryzys, którego natura nie jest nam znana. Prawdopodobnie pozostawał on w ścisłym związku z pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej szerokich mas ludności, gdyż Lipit—Isztar mówi o ustanowieniu obowiązku "wspierania" ojca przez synów oraz synów przez ojca i wzajemnej pomocy tych członków rodziny przy

1

Ibid., s. 185.

Zob. M.Civil, op.cit., s. 5; H.Petschow, op.cit. s. 17

2

M.Civil, op.cit., s. 5-6 oraz A.Falkenstein, op.cit., I, s. 110 i nast.j J.Klima, AOr XXXV/1967, s. 124 i uw. 26| H.Petschow₍

3

op.cit., s. 17-18.

4

Wysokość kar pieniężnych jest tu znacznie wyższa niż w odpowiednich przepisach K.H. (10 i 2 sykle).

•

5

® Zob. M.Ciyil, op.cit., s. 6: H.Petschow, op.cit., s. 18-19.

⁶⁹    Zob. J.Klima, op.cit., s. 125.

⁷⁰    E.Szlechter, RIDA IV/1957, s. 92.