image013 (32)

B. Nirmwtko. KtUtkrKtr skoble. MCattrawj 2007. ISHS) 978-Kł-<tt507-t 1 -8.« by WAIP2O0?

8t2f3dnoi< intelektualna 2 7

polecenie pomagać innym uczniom. Wtedy trafnie analizował i pokonywał trudność, jaką napotykał kolega, co jednak nie zapewniało mu jego wdzięczności. Pozostawał izolowany.

W domu rozpieszczony jedynak, lepiej czułby się w klasie jako jedyny uczeń lub co najwyżej z kilkoma spokojnymi dziewczynkami. Gromada pewnych siebie byłych przedszkolaków, przodująca we wszystkich w zabawach, nazwała go wkrótce „Mamuś" (skrót od Maminsynuś).

Darek lubi chorować, czemu sprzyja słabe zdrowie. Pod ciepłą kołdrą i troskliwym okiem mamy, z dala od stresu na lekcji i gwaru podczas przerwy, ma przed sobą rozłożone książki, które czyta i streszcza w zeszycie. Tak wzmocniony i naładowany informacją, może przecierpieć parę dni w szkole, szczerze dziwiąc się tym dzieciom, które chętnie do niej chodzą. Może w domu nie mają książek ani dobrych rodziców?

Ten brak ochoty i błędy, jakie popełnia w kontaktach z rówieśnikami, powodują, ze myśląc o szkole, Darek ma poczucie winy.

Dom rodzinny znacznie lepiej zaspokaja potrzeby Dariusza niż szkoła. Brak mu w niej (B) bezpieczeństwa, gdyż jest popychany i przezywany, (C) przynależności rodzinnej i miłości matczynej, (D) uznania, do jakiego przywykł ze strony rodziców. Inaczej jednak niż w przykładzie podanym przez Rogersa, cierpienia chłopca nic są powodowane przez nauczycielkę, lecz wynikają z nieprzystosowania do szkoły. Darkowi brak uspołecznienia, rozumianego jako przygotowanie do życia w gromadzie, uzyskiwane przez współdziałanie z innymi ludźmi. Dzieci podobnie wrażliwe i skupione wewnętrznie jak Darek mogą mieć długą drogę do skutecznej pracy w tak dużej grupie rówieśników, jaką stanowi oddział szkolny.

Bezradność intelektualna

Znacznie częstsze od rozterek małego intelektualisty jest pozostawanie na uboczu kultury szkoły. Stosuje ona wobec uczniów przemoc symboliczną, narzucając, wraz z poprawnym językiem, wartości klasy średniej, niekoniecznie bliskie środowiskom, w których dzieci żyją (Bourdieu i Passeron. 1990). Przykładem na to jest Andrzej.

Mały Jędruś ma błękitne oczy, płową czuprynę i niezwykłą sprawność ruchową. Interesuje się wszystkim, co nowe. Z pasją ogląda filmy rysunkowe w telewizji i naśladuje co groźniejszych bohaterów. Ma wielką potrzebę wrażeń, a małą ochotę do zajmowania się codziennością: starannym wysławianiem się, sprzątaniem „po sobie”, wykonywaniem poleceń.

www.waip.com.pl

B. Nirimcrko, Katatonie skoble, Warrawj 2007. ISBN r;S-K3-60iCi?-l I -K.« Iy, WAlP 2007

28 Rozdział 1.0 uczeniu się, kształceniu, wychowaniu I nauczaniu

Jędruś był bardzo ciekaw szkoły, lecz wkrótce się do niej zniechęcił, bo „tam już wszystko widział”. To wyznanie najpierw rozbawiło, a potem zdenerwowało rodziców. Kazali mu chodzić do szkoły bez najmniejszego protestu. Więc chodzi, ale bez przekonania. Dlaczego miałby robić coś, czego nie lubi, gdy nie ma przy nim ojca, który krzyknie lub uderzy? Dzieci zyskujące pochwały za pilność uczenia się to, według niego, „baby i lizusy”.

A jednak Andrzejowi zalezy na dobrej pozycji w grupie. Kłopot zaczyna się wtedy, gdy trzeba coś przeczytać, bo idzie mu to bardzo słabo. Wykręca się więc, jak może, przed głośnym czytaniem. Gdy pomyli się w pisaniu, wyrywa i niszczy kartkę. Bazgrze, więc nie chce pokazać zeszytu. O książkach myśli niechętnie. Jeśli nie siądzie „do lekcji" tuż po powrocie ze szkoły, zapomina o nich do późnej nocy. Pojawiają się zaległości, które w wyższych klasach zepchną go na margines postępów grupy.

Z roku na rok Andrzej staje się silniejszy, bardziej sprawny i sprytny, co jednak nie cieszy nauczycieli. Coraz mniej ma ochoty na „dziecinne czytanki” i „nikomu niepotrzebne liczenie". Na lekcjach przedmiotów ścisłych nie rozumie, o czym mowa, wyrównywanie braków wydaje mu się karą.

A za murami szkoły czeka na Andrzeja świat wielkich przygód... Czy można mu się dziwić, że pragnie z nią skończyć i wyrwać się na wolność?

Mimo siły, zuchowatości i sprytu Andrzej cierpi na bezradność intelektualną w szkole, wyrażającą się upadkiem wiary w skuteczność uczenia się (Sędck, 1995; Wojciszke, 2002, s. 47-48). Przyczyn jest wiele: przesadna ruchliwość, jako przejaw nadpobudliwości psychoruchowej {Bogdanowicz, 2002, s. 299), bariera kulturowa między rodziną a szkołą, językowy kod ograniczony (Nęcki, 2000, s. 48), brak sukcesów w czytaniu i pisaniu.

Bezradność intelektualna jest szczególnym przypadkiem wyuczonej bezradności, będącej skutkiem serii bolesnych niepowodzeń. Wytwarza się „syndrom porażki”, cechujący się niewiarą w sukces, przedwczesną rezygnacją z wysiłku, przekonaniem o braku zdolności, obwinianiem otoczenia (Brophy, 2002, s. 89; Mietzel, 2002, s. 370-372).

Bezradność intelektualna Andrzeja narasta z roku na rok, tym szybciej, im bardziej chce on odgrywać rolę przywódcy grupy chłopców. Pozostaje mu ukrywać porażki, prowadzić grę z nauczycielami i organizować kolegów do oporu wobec wymagań szkoły. To jednak nie wystarcza. Rozwija się fobia szkolna - lęk przed niepowodzeniem powstrzymujący ucznia od uczestnictwa w zajęciach edukacyjnych, a w skrajnych przypadkach prowadzący do odmowy chodzenia do szkoły (Elliot i Place, 2000, s. 42n). jej źródłem bywa nadopiekuńczość rodziców, lecz częściej - nieprzystosowanie do systemu kształcenia.