image023 (23)

B. Nirmwtko. Kształceń* skoble. Warszawa 2007,

ISB.V!978-S3-«KCC-lI-8.« ty, WAlP2007

Cre92iX7ekująro<feice^> 47

dziedziczności i środowiska, ccch wrodzonych i wychowania, zdolności i motywacji. Psychologowie uznali w końcu równowagę tych dwu czynników (tamże), a ideologiczne potępienie psychometrii odeszło wraz z teorią walki klasowej na karty historii socjalizmu.

Jest faktem, że różnice środowiskowe, to jest te, które mogą być wyjaśnione zewnętrznymi warunkami rozwoju, wysuwają się na pierwszy plan w krótkotrwałych kontaktach z jednostką, w sytuacjach obwarowanych regulaminem, w badaniach jednorazowych, eksperymentalnych (Strelau, 2002, s. 29-30). Są stale obecne w sprawozdaniach z reprezentatywnych badań osiągnięć szkolnych (Niemierko, 1990b; Białecki, Haman, 2003) i w corocznych raportach Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Od nich wypada zacząć poznawanie naszych uczniów.

Czego oczekują rodzice?

Wychowanie rozpoczyna rodzina. Styl wychowania w rodzinie to system metod działania wychowawczego stosowany przez rodziców wobec dzieci, a szerzej - we wzajemnych stosunkach domowników. Jak bardzo może on być różny, pokażą przykłady sytuacji i doświadczeń, jakie w swych rodzinach napotkali nasi uczniowie.

Ojciec Andrzeja jest zwolennikiem silnej ręki w wychowaniu, przy biernej po stawie matki, która dba raczej o zaspokojenie bieżących potrzeb dzieci. Nie znaczy to, oczywiście, że razy i krzyki ojca wypełniają domek i warsztat stolarski od rana do wieczora. Jest wiele godzin „luzu" i wypoczynku. W ciągłym ruchu, wszędobylski i niezależny, myślący i mówiący „po swojemu", Andrzej bawi rodziców swą zaradnością i sprytem. 2arty kończą się w chwili, gdy sprzeciwi się ojcu, bo wtedy matka nie śmie się odezwać. Surowość ojca nie maleje, gdy Andrzej pomaga w warsztacie. Tam nikomu nie wolno „spartolić" zadania, a szef ma prawo „pogo nić" podwładnych najostrzejszym słowem. Dotyczy to także Andrzeja i młodszego rodzeństwa. Trzeba zacisnąć zęby, bo praca fizyczna nie jest dla „paniczyków*¹. Andrzej wie o tym od wczesnego dzieciństwa i taką właśnie pracę ceni.

Beata bardzo kocha rodziców. Skromność pracy i płacy w przedsiębiorstwie państwowym rekompensują oni bogatym życiem rodzinnym. Wszystkie prace wykonuje się zespołowo, dzieląc zadania według sił i zdolności. Wspólny obiad jest domową świętością i naradą nad obowiązkami. Cała czwórka - rodzice, starszy brat i Beata - miała zawsze równe prawo głosu, a gdy brat dorósł i usamodzielnił się, Beata stara się go zastąpić. Chodzi tu juz nie o rozmowy, lecz o gotowość wyręczania rodziców na działce, w zakupach, w kuchni, przy maszynie do szycia. Beata potrafi pracować z radością i poświęceniem, tym chętniej,

wvAv.waip.com.pl

48 Rozdział 2. Poznajmy się blizei uczniów** i nauczyciele

im bardziej jej praca jest dla kogoś pożyteczna. Sądzi, że także inni są skłonni do takich działań, ale ta wiara nie sprawdza się na ogół poza domem. Jak ludzie mogą być tak niezorganizowani? - dziwi się Beata w szkole, w sklepie, na ulicy.

Kapitalizm wywarł piętno na życiu rodziców Celiny. Pracując od świtu do nocy, tropiąc nieuczciwych robotników, ryzykując wciąż nowe technologie i zapożyczając się w bankach, dorobili się przedsiębiorstwa i majątku. Nie dorobili się natomiast rodzinnej harmonii. Zarzucają sobie wzajem brak troski o dzieci, ale kończy się to jedynie drogimi prezentami. Młodszy brat jest z nich zadowolony, ale Celina nie daje się przekupić. Ma do matki pretensję, którą głośno wyraża, a ojciec chyba jej się boi. Dobrze czuje się u koleżanek, ale gdy pytają ją o rodziców wychodzi i trzaska drzwiami. Zazdroszczą jej strojów, sprzętu muzycznego, zagranicznych wakacji, a także wybitnych zdolności, pozwalających na lekceważenie szkoły i nauczycieli. Celina nie potrafi pracować na rozkaz, choć znakomicie umie wykonywać swoje plany i pozyskiwać - do różnych celów - młodzież.

Dariusz także ma zajętych rodziców. Pracują naukowo w domu oraz wyjeżdżają na wykłady do krajowych i zagranicznych uczelni. Ten dom to ogromna biblioteka, trzy przedziały komputerowe, dwie sypialnie i niewielka wspólna przestrzeń rekreacyjno-gospodarcza. Mimo że jest jedynakiem, Dariusz od wczesnego dzieciństwa potrafi przygotowywać sobie posiłki, nie troszcząc się przy tym wcale o ich smak i rozmaitość. Istotne dla całej trójki są problemy teoretyczne dla nich porzuca się wszystko i zapomina się o czasie. Zaglądanie do podręczników i ency klopedii, przeszukiwanie internetu, wspólne „łamanie głowy'' i redagowanie tekstów - oto na czym upływają godziny rodzinnej współpracy. Darek zawsze może liczyć na poparcie własnych projektów badawczych, chociaż jego pasją są nauki ścisłe, a rodzice to historycy, humaniści. Nie rozróżnia między nauką a pracą i, jak się okazuje w szkole, nie potrafi pracować nad czymś, co go nie interesuje.

Krótkie podsumowanie czterech charakterystyk sprowadzałoby się do tego, że rodzice Andrzeja oczekują od dzieci głównie posłuszeństwa, Beaty - rodzinnych uczuć, Celiny - nieprzeszkadzania, a Dariusza - intelektualnego partnerstwa. Dzieci uczą się różnych rodzajów pracy: Andrzej - twardej, fizycznej, Beata - społecznie użytecznej, Celina - na własny rachunek. Dariusz - intelektualnej. Te obserwacje prowadzą nas do typologii stylów wychowania i do błędów popełnianych przez wychowawców.

Trzy style wychowania

Najszerzej znana typologia stylów wychowania rodzinnego, wywiedziona z ogólnej teorii zarządzania, obejmuje tylko trzy kategorie (Janowski, 2002b, r. 9):