img006

towarzyszących, spowodowanych tym samym patomechanIzmem co słaba kompetencja fonologiczna, oraz jako „zaburzenie komunikacji (ekspresji) za pośrednictwem pisania” (Disorder ofWńtten Expression\ 315.2).

W literaturze francuskiej specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni występują jako element dwuczłonowej nazwy dyslexie-dysortografie, podobnie jak w niemieckiej - Lese-Rechtschreib-Schwache (skrótowo LRS). W piśmiennictwie czeskim stosuje się określenie dysortografie, w anglojęzycznym zaś spelling disorder.

„Specyficzne trudności w nabywaniu kaligraficznego pisma” (tzw. brzydkie pismo, nieczytelne) jako skutek obniżonej sprawności motoryki rąk występuje:

-    w Międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych (ICD-10) jako objaw „specyficznego zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych” (Specific Deoelopmental Disorder of Motor Function; F82);

-    w Diagnostycznym i statystycznym podręczniku zaburzeń psychicznych (DSM-IV) jako „rozwojowe zaburzenie koordynacji” (Deoelopmental Coordination Disorder, 315.4).

W literaturze polskiej przyjęło się używanie nazwy „dysgrafia” dla określenia trudności w kaligraficznym pisaniu, którą zaproponowałam, wzorując się na terminologii używanej w literaturze czeskiej. Chodziło o odróżnienie tego typu trudności w pisaniu od trudności w opanowaniu poprawnej pisowni - określanych w literaturze czeskiej i francuskiej pojęciem „dysortografia”¹.

Wszystkie opisane wyżej trudności Klasyfikacja chorób zalicza do „specyficznych zaburzeń rozwoju umiejętności szkolnych” (Specific Deoelopmental Disorders of Scholastic Skills), natomiast Podręcznik zaburzeń psychicznych łączy je w kategorii „zaburzeń uczenia się” (Leaming Disorders).

Międzynarodowe środowisko naukowe zgodnie z tendencją panującą w ostatnich latach w psychologii odstępuje od stosowania terminu-etykiety na rzecz określenia opisowego. Podobnie jak w 1968 roku - gdy wprowadzono nazwy: „upośledzenie w stopniu lekkim; umiarkowanym; znacznym; głębokim” zamiast terminów „debilizm”, „imbecylizm” i „idiotyzm”. W odróżnieniu od tych nazw posiadających pejoratywne zabarwienie termin „dysleksja” jak dotąd nie budzi negatywnych skojarzeń i jest powszechnie używany zarówno w języku specjalistycznym, jak i codziennym. Często obu określeń używa się zamiennie.

Obie klasyfikacje przewidują współwystępowanie wielu postaci specyficznych trudności w uczeniu się czytania, pisania oraz matematyki. W klasyfikacji ICD-10 określa się je jako „mieszane specyficzne zaburzenia rozwojowe”. Według DSM-IV „niespecyficzne zaburzenia uczenia się” (Leaming Disorder Not Otherwise Specified) mają miejsce, gdy wyżej wymienione trudności występują

'H. Spionek określała terminem „dysgrafia” trudności w opanowaniu poprawnej pisowni.

jednocześnie, co zmniejsza postępy szkolne, ale w poszczególnych zakresach obniżenie poziomu umiejętności nie jest statystycznie istotne. Dopuszcza się zatem istnienie sprzężonych zaburzeń i możliwość odstąpienia od wymogu istotnych odchyleń od oczekiwanych standardów, podczas stawiania diagnozy zaburzeń uczenia się.

Należy wszakże pamiętać, że rezygnacja z używania w obydwu klasyfikacjach nazw-etykiet na rzecz określeń opisowych nie oznacza, iż ze zlikwidowaniem terminów znikną zaburzenia, które się za nimi kryją. Ich obecność jest nadal jak najbardziej realna.

Definicja dysleksji

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się tylko wtedy, gdy można mówić o prawidłowym rozwoju umysłowym pacjenta. Podstawą rozpoznania jest występowanie wybiórczych niepowodzeń w nauce czytania bądź w opanowaniu poprawnej pisowni i poziomu graficznego pisma. Należy ustalić, czy trudności te występują jednocześnie, czy też w izolacji.

O „specyficznych” trudnościach w uczeniu się czytania i pisania orzeka się, gdy są one istotne: za kryterium większość badaczy - choć nie wszyscy - przyjęła dwuletnie opóźnienie w stosunku do wieku inteligencji, wieku życia i wieku edukacji dziecka. Trudności nie mogą być spowodowane zaniedbaniem środowiskowym ze strony rodziny czy też dydaktycznym. Do dysleksji rozwojowej nie kwalifikują się też trudności w czytaniu i pisaniu będące jedynie wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłu (niedosłuchem lub wadą wzroku) albo skutkiem schorzeń neurologicznych (epilepsji, mózgowego porażenia dziecięcego).

Opublikowana w 1994 roku przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona - obecnie International Dyslexia Association (IDA) - definicja objaśnia patomechanizm dysleksji zaburzeniami rozwoju niektórych funkcji poznawczych. Szczególną wagę przypisuje się zaburzeniom rozwoju języka dziecka, wskazując jako główną przyczynę zaburzenia przetwarzania fonologicznego, a więc uwagi, pamięci oraz percepcji słuchowej dźwięków mowy (głosek/fone-mów). W patomechanizmie dysleksji mogą występować też zaburzenia rozwoju funkcji wzrokowych (spostrzegania, pamięci wzrokowej), funkcji mchowych oraz integracji wszystkich funkcji leżących u podstaw czytania i pisania. Zaburzeniom tym często towarzyszą zakłócenia rozwoju lateralizacji (np. oburęcz-ność) i orientacji. Ze względu na różny patomechanizm tych trudności istnieją różne typy dysleksji, na przykład według Dirka Bakkera typ „L” (językowy) i „P” (percepcyjny).

Zgodnie ze wspomnianą definicją IDA „Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościa-

17