img049 (51)

Obserwując młode autystyczne osoby, głębiej upośledzone umysłowe, Wing i Gould (1979) stwierdziły, że u 63% rozumienie mowy jest na poziomie 20. miesiąca. Bardziej zróżnicowany jest poziom językowy dzieci, o ilorazie inteligencji zawartym w przedziale 50-70. Ale i dla tej grupy charakterystyczną cechą są gorsze osiągnięcia językowe, w' porównaniu z kompetencjami poznawczymi niewerbalnymi. Te osoby autystyczne, których wyniki w testach niewerbalnych mieszczą się w normie, posługują się mową w stopniu bardziej ograniczonym niż dzieci o prawidłowym rozwoju, w wieku trzech, czterech lat.

Bartolucci, Pieree, Steiner (1980, za: Lord, 0’Neil, 1993) zauważają że młode osoby autystyczne, które nauczyły się mówić lub porozumiewać się za pomocą znaków, rozwnjajątę umiejętność w typowy sposób. Zachowana jest kolejność pojawiających się słów i struktur gramatycznych. Natomiast wiek, w którym owe kompetencje są osiągane jest dużo późniejszy niż u dzieci w normie. U niektórych osób opanowanie odmiany morfemów' pojawia się w późnym wieku szkolnym,

U osób autystycznych funkcjonujących na wyższym poziomie, występują trudności w używaniu aspektów' semantycznych i syntaktycznych. Badania prowadzone przez Cantwella, Bakera i Ruttera (1977, za: Konstantareas, Black-stock, 1992) wykazały, iż mowa dorastających osób autystycznych o inteligencji w normie lub zbliżonej do normalnej, jest bardzo podobna do mowy osób z rozwój ową dysfazją od biorczą. U osób autystycznych o wiele częściej jednak niż u dysfatyków występują: zamiana zaimków, echolalia, stereotypowe wypowiedzi, język metaforyczny, nieodpowiednie uwagi, mniejsze wykorzystanie gestykulacji. W grupie dysfatyków odnotowano natomiast bardziej zaburzoną artykulację.

Tendencja do odwracania zaimków jest kolejną charakterystyczną cechą mowy dzieci autystycznych. Dzieci autystyczne często mówią o sobie: ty, on, bądź używają swój ego imienia, rzadziej natomiast posługują się zaimkiem Zdaniem Christie (1990, za: Pisula, 1993) podłożem tego zjawiska jest echolalia. Dawniej panował pogląd, że odwracanie zaimków⁷ jest wyrazem zaburzonego postrzegania własnej osoby. Obecnie twierdzi się, żc nieużywanie zaimka osobowego w' pierwszej osobie liczby pojedynczej nie jest charakterystyczne jedynie dla autyzmu. Można je spotkać również w innych zaburzeniach jako przejaw' ogólnego zahamowania rozwoju.

Charakteryzując specyficzne cechy mowy w autyzmie, należy zwrócić także uwagę na kompulsywne zadawanie pytań przez dzieci autystyczne. Dziecko powtarzające wielokrotnie to samo pytanie sprawna często wrażenie jakby nie rozumiało lub nie usłyszało udzielanych mu odpowiedzi. Sytuacja taka jest bardzo uciążliwa dla otoczenia. Zdarza się, że po usłyszeniu odpowiedzi dziecko zadaje kolejne pytanie stanowdące logiczny ciąg, a po jakimś czasie wtaca do punktu wyjścia i sytuacja powtarza się. Christie (1990, za Pisula: 1993) sugeruje, że

lpulsywne zadawanie pytań może być formą zachow ań i a obronnego dziecka >bec budzącego lęk, niezrozumiałego dlań otoczenia. Myślę, że częste zada-Itiie takich samych pytań może być także pewną formą społecznej stymulacji, l^cią nawiązania kontaktu emocjonalnego.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech mowy dzieci autystycznych It echolalia. Echolalia występuje jako jeden z objawów w niektórych chorobach, dch jak: schizofrenia dziecięca, zespoły kataleptyczne, histeria. W zespołach pch echolalia poza powtarzaniem słów obejmuje także naśladowanie ruchów jhopraksja) lub mimiki (echomimia). W autyzmie te dwa ostatnie rodzaje naśla-)wnictw'a nie występują. Błeszyński (1998) podkreśla, iż jedynie w przypadku lUtyzmu echolalię dzieli się na kategorie ze względu na czas oraz warunki, r jakich ona występuje (opisy diagnostyczne innych jednostek nie zawierajątego )zróżnienia). Są to:

1)    echolalia bezpośrednia — powtórzenie dźwięków, wyrazów, zdań fraz natychmiast po ich usłyszeniu;

2)    echolal ia pośrednia, odroczona (Jaklewicz 1993 — odwleczone) — po pewnym czasie zostaje powtórzona cała zasłyszana treść, np. reklam, wypowiedzi, czy melodii;

3)    echolalia łagodna lub funkcjonalna (Roberts, 1989, za: Błeszyński, Bob-kowicz, 1997) — w mowie dziecka występuje dużo oddzielnych wyrazów, które są związane z poszczególnymi sytuacjami, zainteresowaniami dziecka. Jeżeli dziecko z autyzmem zdolne jest do użycia echolalii w sposób adekwatny i prowadzi prosty dialog, uznajemy to za bardzo duży sukces w komunikacji.

Echolalię możemy obserwować u prawidłowo rozwijającego się niemowlęcia jako przejaw funkcji naśladowczej (Gałkowski, 1993a). Echolalia pojawia się na etapie gaworzenia, jako skłonność do powtarzania złożonych dźwięków, które jeszcze nie posiadają znaczenia (Piaget, 1992).

W mowie dziecka autystycznego echolalię można określić jako przechowywanie elementów słuchowych z otoczenia (Lovaas, 1993), co umożliwia reaktywowanie odpowiednich fraz w dostosowaniu do sytuacji. Podobne zachowania obserwował Kaczmarek (1994,1995) u osób z uszkodzoną prawą okolicąprzed-czołową, które uciekały się do gotowych, zautomatyzowanych, stereotypowych wypowiedzi. Gałkowski (1993b) uważa również, iż wypowiedzi echolaliczne mogą być swoiście zarejestrowanymi przez dziecko doświadczeniami, nabytymi podczas wydawania przez dorosłego poleceń podniesionym głosem. Dziecko, które w tej sytuacji może wydawać się bierne i obojętne, zapisuje tc silne doświadczenia w swojej świadomości, co umożliwia mu później reaktywowanie zapamiętanych