img017 (79)

sroczka sroczętom do snu bajki opowiada (...)

Wszystko, co słyszałem, zapisałem szybko, a przyświecał mi księżyc i gwiazda za szybką” ²⁰,

Utwory tego typu ujawniają sytuację narracyjną, a także działania podmiotu mówiącego, kreowanego zwykle na poetę wtajemniczonego, odbierającego specjalne „sygnały” ze świata bajkowego, a niekiedy, jak w znanym wierszu K. I. Gałczyńskiego, dysponującego także wiedzą i mocą magiczną:

„Bo ma poeta słowa tajemnicze, którymi spełnić ‘może każde z życzeń” ²¹.

Nadawca bajeczki to jednak nie tylko „pan poeta”, może być ona opowiedziana także przez domowe duchy zaludniające różne szparki wiejskiej chaty, kafelek z pieca, szybkę z okna, a nawet iskierkę zapowiadającą, niezgodnie z własną naturą, bajkę bardzo długą, zakończoną jednak nieoczekiwanie szybko:

„Była sobie Balba Jaga, miała chatkę z masła.

A w tej chatce straszne dziwy!

PstL. iskierka zgasła” ²².

Sama bajeczka jako wytwór czynności bajania uzyskać może status przedmiotu i zarazem bohatera utworu. Bajeczka, jak stwierdza J. Cieślikowski, jest w utworach dla dzieci często przedstawiana jako struktura niezależna od opowiadacza, podlegająca właściwemu dla tekstów tego gatunku prawu animizacji. Stąd bajeczka „sama siebie opowiada”, „ucieka do lasu” czy

\

też „niosą ją w kobiałce zajączki”. Może też ona, jak w wierszu Janczarskiego, wyemancypować się ze swego materialnego „nośnika”: Wiatr porywa z rąk Iren-ki „pisemko”, w którym zamieszczona jest bajeczka o zwierzętach, zajączek znajduje jednak nie zadrukowane kartki, lecz „samą bajeczkę”:

„A tam zając, szaraczek, rzekł:

—    O, bajka! Zobaczę...

Woła synów i córki.

Kie, kie — biegną zza rzeczki kie, kie — spieszą w dół górki.

—    Posłuchajcie bajeczki!” ²³.

Rozpatrując różne „odcienie” bajeczki nie sposób nie zwrócić uwagi na istotne zmiany, jakim podlega ten gatunek u autorów współczesnych. Chcemy skoncentrować się zwłaszcza na jednym z kierunków przekształceń, polegającym na przystosowaniu tradycyjnej rekwizytorni bajeczkowej do realiów znanych dziecku żyjącemu współcześnie, zwłaszcza w wielkim mieście. Licznych przykładów takiej adaptacji wzorca gatunkowego dostarcza twórczość J. Papuzińskiej. W swych wierszach dla najmłodszych konsekwentnie pozostaje autorka w przestrzeni „oswojonej” przez dziecko. Cuda i dziwy łączą się więc w tej poezji z realnymi doświadczeniami dziecka, a akcja czarodziejska zaczyna się zwykle w bliskim mu otoczeniu domu rodzinnego:

„A jeżeli na przygodę mam chęć, muszę stuknąć w ścianę razy pięć: stuk-stuk, stuk-stuk, stuk...

I wtedy uchyla się mata, widać drzwi do innego świata.

Otwarte. Tylko przejść przez próg” ²⁴.

33

S — Bajka w literaturze...