img018 (12)

Janek biegnie Janek się kąpie.

z płaszczyzny fizycznej na płaszczyznę abstrakcyjną" jest oczywiście dobrze znane jako warunek powstania" metafory. (Według teorii kognitywistycznej jest to pod-stawowy mechanizm rozwoju ludzkiego języka/ ,

Mimo że postrzeganie związków między ruchem § i procesem przepływu energii jest najbardziej typowymi sposobem pojmowania zjawisk fizycznych w procesach| poznawczych, zwdązekken nie zawsze pozostaje w cen-j trum naszej uwagi. Ciała fizyczne nie muszą przekazywał własnej energii innym ciałom: mogą tę energię zużywać n| przemianę własnego stanu; w takich językach, jak język: polski, konfiguracjom tego typu odpowiadają struktury gra-1 matyczne z czasownikami meprzechodnimi lub zwrotnymi: I

Jak już powiedzieliśmy, zdolność ludzkiego umysłu ] do abstrakcji umożliwia nam pojmowanie ruchu także;] w kategoriach ruchu abstrakcyjnego. Taki ruch odbywa się nie w przestrzeni fizycznej, lecz w abstrakcyjnej prze-1 strzeni pojęciowej, która nie stanowo bytu w sensie fizy-f cznym. Tworzone przez ludzki umysł przestrzenie mają I cechy analogiczne do znanej nam z dośwdadczenia zmy- * słowego przestrzeni trójwymiarowej; umiemy je zaludniać . abstrakcyjnymi przedmiotami, a następnie rozmieszczać w nich te przedmioty według określonych parametrów.

Zilustrujmy to prostym przykładem. Wzięta z przepisu kucharskiego instrukcja Podawać ciepłe z pozoru nie ma nic wspólnego z ruchem — ani w sensie dosłownym, ani w sensie abstrakcyjnym. Przy bliższej analizie okazuje się jednak, że można tę instrukcję rozumieć na f dwa sposoby: bez szerszego kontekstu nie wdadomo, czy I potrawę należy nieco podgrzać po wyjęciu z lodówki, czy | też może raczej nieco przestudzić po wyjęciu z pieca.

A zatem zrozumienie tego prostego zdania wymaga od- i niesienia jego treści do pojęcia skali temperatury, na której sytuują się wielkości między „gorącym” i „zimnym”. Skala taka istnieje w przestrzeni pojęciowej analogicznie do istnienia skali termometru w przestrzeni fizycznej: ma określoną rozciągłość i stopnie, i opisywana potrawa porusza się” wzdłuż niej podczas (abstrakcyjnego — w momencie czytania przepisu!) procesu przygotowywania jej do podania na stół. Dwuznaczność interpretacji wynika z naszej niepewności co do tego, w jakini kierunku ten ruch powinien się odbywać. Jest to jednak oczywiście abstrakcyjnie pojmowany ruch abstrakcyjnego przedmiotu, który zachodzi w przestrzeni pojęciowej, a nie w przestrzeni fizycznej (por. fizyczny proces przenoszenia dania z lodówki do piekarnika lub odwrotnie), u:.. Pojęcie ruchu abstrakcyjnego odgrywa istotną rolę w opisie języka, między innymi ze względu na mnogość W językach metafor przestrzennych z tzw. czasownikami ruchu. Metafory takie są bardzo liczne także w języku polskim:

Przebiegł oczyma wszystkie nazwiska na liście Przeszła dwie poważne operacje itp.

Pojęcie ruchu wiąże się oczywiście z pojęciem odległości, które w przypadkach najbardziej prototypowych również dotyczy przestrzeni fizycznej. Ono także rozszerza się na przestrzenie pojęciowe, dając początek licznym metaforom. Tak więc w języku polskim (a także w wielu innych językach) mówimy o dalekich krewnych i o bliskich powiązaniach, o odległej przeszłości i o niedalekiej przyszłości.

Wszystkie powyższe przykłady dowodzą słuszności założenia, które—jak już powiedzieliśmy wyżej —leży upod-staw kognitywnej teorii języka. Pokazują one mianowicie, że sposób, w jaki człowiek buduje system pojęciowy odpowiadający rzeczywistości, która go otacza, znajduje bezpośrednie odbicie w języku, którego używa, oraz że struktura języka, który człowiek tworzy na potrzeby komunikacji, jest bezpośrednim odbiciem strukturyzacji pojęciowej, według której jego umysł dokonuje organizacji otaczającej nas rzeczywistości.

37