img124

tłiftww.    Ptaymu. Kuiłnri ,łv(u

V;

użytkowe aż do wysublimowanych dyskursów naukowych i dzieł literac-I i. li. Ji m on też podstawowym narzędziem ludzkiego myślenia i nośnikiem .1. .swiatU/.eń przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

Język stanowi źródło wiedzy o przeszłości narodu i jego kultur}*. Słowa mogą kryć w swojej budowie interesujące, niejednokrotnie wręcz pasjonujące

•    I.mic* iłotyczące historii, miejsc, wydarzeń, kultur}* materialnej i duchowej, hi-•••iii ludzkiej myśli. I tak no. uczeń szkoły średniej dowiaduje się, ze w pol-Kiiii dowie król utrwaliło się imię Karola Wielkiego, że polski księżyc to

l«u*i wolnie ‘syn księcia', że dzisiejsze znaczenie świętości wywodzi się z daw-u, go znaczenia 'siły, mocy*.

JrM tez język źródłem wiedzy o człowieku w ogóle, jego sposobach per-, \ |mwjiiia i kategoryzowania zjawisk. Przejawiają się one zarówno w budo-w w słów. związków wyrazowych, jak i w kategoriach gramatycznych, np. ukuli jak czasy czy tryby czasownika, liczby czy przypadki rzeczownika.

•    Mmi h«* badania semantyczne ujawniaj.* uniwersalne jednostki znaczeniowe. svst» iuv pojęć* leżące u podstaw struktur językowych. Ogólna teoria znaku l\,'timuvka) mówi o roli, jaka odgrywa w życiu ludzkim, tak bardzo uzależnionym od opartej na znakach komunikacji, system języka naturalnego, i badania dotyczące wpływu języka na kształtowanie się człowieka dowo-.1/4 ważności języka dla rozwoju intelektualnego jednostki oraz wpływu |vwnycłt typów form językowych (np. języka wulgarnego) na kształtowa-nu- się psvchiki człowieka (zwłaszcza dziecka).

Abv język mógł sprostać wszystkim funkcjom, które pełni w życiu jednooki i 'połeczeństwa, musi być świadomie różnicowany, wzbogacany, dostosowywany do potrzeb kultury, która wyraża i w której rozwoju aktyw-nu- ni /eMuiczy. Ale nie tylko przez wzgląd na jego funkcje instrumentalne u ptiKCMO komunikacji i myślenia wiedza o języku, zainteresowanie nim > wrażliwość na jego cechy stanowią istotne składniki kultury umysłowej i s/er/ei - duchowej człowieka. Język można uważać za autoteliczną wartość kultury, wartość porównywalną ze sztuką czy też nauką; do-ivc.*.v to zarówno języka w sensie systemu (kodu), jak i języka jako tekstu i w v|M\vicdzi. Na język we wszystkich tych znaczeniach człowiek reaguje •ako na wartość estetyczną i poznawczą.

Język jest więc dla człowieka zjawiskiem wielostronnie interesującym. '. »t też zjawiskiem dającym się określać jako piękne, nijakie lub brzydkie, •.noze bvć również źródłem humoru i czymś, co dziwi, zaskakuje, drażni. V. kno i brzydotę elementów języka i tekstu wiąże się z ich właściwościami .uUMiu/m mi (rytm, rym, asonans, cpifory, anatory, anagramy), z harmonia łub dyshartnonią (dźwiękową, znaczeniową, „pochodzeniowa") jego składników, z odkrywczym ukazywaniem w strukturach językowych rcla-. • uiięd.*v elementami rzeczywistości i nazwami tych elementów, z tym, co nazywamy bogactwem języka, tj. licznością synonimów, nowością połączeń

wyrazów i rdzeni. Zazwyczaj uwrażliwieni też jesteśmy na żywość formy wewnętrznej wyrazów, splatanie się jej ze znaczeniem współczesnym, na migotliwy grę wieloznaczności oraz bogactwo konotacji kulturowych słów.

Jako brzydkie traktujemy teksty o ubogim słownictwie, szablonowe, z dysonansami fonicznymi, gramatycznymi, semantycznymi, stylistycznymi, logicznymi, charakteryzujące się zawiłością i niezrozumiałością struktur.

Wskazując na wartości poznawcze i estetyczne języka, staraliśmy się wykazać jego samodzielność jako wytworu kultury i zasadność rozumienia kultur* języka (w znaczeniu podmiotowym) m.in. jako szeroko rozumianej wiedzy o nim, zainteresowania nim oraz wrażliwości na jego cechy estetyczne (me zaś tylko jako zbioru norm poprawnościowych i ich uzasadnień). Tak rozumiana kultura języka jest istotnym elementem kultury osobistej człowieka.

Właściwe użycie języka

W podanej na wstępie definicji kultur* języka w znaczeniu podmiotowym jest mowa o wrażliwości użytkowników na właściwe i niewłaściwe użycie języka oraz o umiejętności właściwego posługiwania się językiem. Użycie właściwe - to użycie zgodne z zasadami współdziałania językowego, a także z norma poprawnościową i stylistyczną danej odmiany języka.

Zasadv współdziałania językowego zebrane i sformułowane przez Paula H. Gr:cc'a dla tekstów o funkcji informatywnej, a w gruncie rzeczy znane od dawna, to (1) zasada ilości informacji, której ma być w wypowiedzi informatywnej tyle, ile potrzeba ze względu na dany temat. ti. ani za mało, ani za dużo, (2) zasada jakości, w myśl której wypowiedzi mają być prawdziwe. tj. nie zawierać tego, co nadawca uważa za nieprawdę, ani tego, czego sam nie uważa za udowodnione. (3) zasada relewancji. w myśl której nie należy mówić tego, co nieistotne dla danego tematu, (4) zasada sposobu, którą można ująć inaczej jako dyrektywę: „bądź zrozumiały, to znaczy unikaj niejasności i dwuznaczności, streszczaj się i bądź uporządkowany w tym. co mówisz”.

Dla tekstów o charakterze perswazyjnym lub konwersacyjnym (wymiana myśli i odczuć) pozostawałyby w mocy wymienione wyżej wskazania (2) i (4), natomiast dodatkowo należałoby wprowadzić zasady: (1) rozmawiaj z partnerem czy też przemawiaj do niego tak, by czuł się dobrze niezależnie od tego. jaka jest treść rozmowy czy też komunikatu i (2) formułuj komunikat tak. by odbiorca miał możność wyboru postawy i zachowania. (Są to zasady „kontaktu uprzejmego" sformułowane przez Robin Lakoff).