IMG90 (5)

78

pokarmowej żywiciela i samego żywiciela ora/ kształty i barwy charakterystyczne dla nieco. Odnalezienie żywiciela, jego dostępność i wybór prowadza do porażenia prze/, pasożyta Należy tu zauważyć, że w kompleksie czynników określających dostępność żywiciela duże znaczenie ma charakter i stopień ich obrony pr/ed pasożytami. Może to być rozbieżność wymagań ekologicznych, pozwalająca na pozostawanie poza strefą dostępności dla pasaży ta. lub przystosowanie etologieznc ora/ fizjologiczne. Zniechęcają one pasożyta pr/cd wyborem danego osobnika jako żywiciela albo prowadzą do inkapsulacji jaj endopasożytów. polegającej na wytworzeniu wewnątr/tkankowej powłoki wokół ciał obcych w organizmie.

6.3. Kręgowce

Drapicżnictwo kręgowców w stosunku do owadów jest bardzo rozpowszechnione. Owady lądowe są pokarmem dla w ielu płazów, gadów, ptaków i ssaków. Niemal z reguły ma ono charakter polifagiczny. nie zawsze jednak stanowi wyłączny sposób zdobywania pokarmu.

Przedstawiciele płazów polują na owady w różnych biotopach i o różnej porze doby. w związku z czym skład gatunkowy zdobytego pokarmu jest u nich różny. Ropuchy: szara (Bufo bufo L.). zielona (fi. yiridis Laur.), paskówka (fi. calamita Laur.) polują na owady w nocy. a obszarem ich aktywności są szczególnie otwarte przestrzenie śródleśne - szkółki. uprawy, linie oddziałowe znajdujące się w różnych warunkach siedliskowych. Mimo że 75% pokarmu ropuch stanowią cpigciczne (poruszające się po powierzchni ziemi) owady drapieżne, głównie biegaczowate, to właśnie na siedlisku boru suchego zwiększa się w diecie ropuch udział owadów roślinożernych, szkodliwych dla siewek i sadzonek sosny, np. larwy rolnic, koziulck oraz postaci dorosłych ryjkowców (zwłaszcza zmienników. Sieciecha niegłębka i choinka szarego), a także sprężyków. Prawic 75% zdobywanego przez huczka ziemnego Palobales fuscus Laur. pokarmu stanowią ryjkowce, sprężyki, larwy muchówek i gąsienice. Udział bicgaczowatych jest mały. Żaba trawna - Rana temporuriu L i żaba moczarowa - R. terresiris L. prowadzą dzienny tryb życia, a ich ofiarami pada także wicie owadów latających - muchówek, błonkoskrzydłych i motyli. Mają one mniejsze od ropuch znaczenie w redukcji liczebności szkodliwych owadów.

W składzie pokarmu gadów przeważają ciepłolubne owady zamieszkujące powierzchnię gleby. Szkodliwe owady leśne stanowią tylko mały procent w pokarmie gadów, stąd gady nic należą do ich lępicicli.

Pożyteczna rola ptaków w biocenozach leśnych jest powszechnie znana. Wynika ona / opanowania wszystkich warstw lasu i wiciu nisz siedliskowych, dużego zagęszczenia przy równoczesnym tcrytoriali/.mic występowania, dużego zapotrzebowania pokarmowego. du/cj ruchliwości i aktywności różnych gatunków w ciągu całego roku i zdolności do skupienia się w miejscach masowego występowania szkodliwych owadów.

Kochlcr (1969) dzieli ptaki na 4 grupy stosownie do kontaktu przestrzennego z. owadami szkodliwymi:

I. Ptaki występujące w tym samym środowisku co szkodliwy roślinożerna, z który m pozostają w trwałym związku pokarmowym. Należą tu tn.in. sikory, kukułki i wilgi. Zdobywają one pokarm niezależnie od zagęszczenia ofiar, będąc efektywnymi regulatorami ro-ślinożcrców przy niskim poziomic ich liczebności.

2.    Ptaki występujące w tym samym środowisku co szkodliwy roślinożerna, ale nic pozostające z nim w stałym związku pokarmowym. Należą tu m.in. trznadle, zięba, turkawka. Ptaki te stają się efektywnym regulatorem liczebności szkodliwych filofagów dopiero wtedy. gdy te ostatnie osiągają lak znaczne zagęszczenie, że są łatwo dostępną bazą pokarmową. Ma to miejsce w kulminacyjnej fazie gradacji szkodników pierwotnych.

3.    Ptaki występujące w krańcowo innych biotopach niż szkodliwe owady, wykazujące reakcje agrcgacyjnc. Zlatują one masowo do lokalnie przegęszczonych populacji fitofagów będących w fazie kulminacyjnej gradacji. Są to s/paki. gawrony, jaskółki, jeżyki.

4.    Ptaki zamieszkujące biotopy przylegające do biotopów leśnych, a rozszerzające skład pokarmowy o szkodniki leśne, gdy te wykazują wzrost liczebności. Przyczyniają się do lokalizacji ognisk gradacyjnych oraz utrudniają rozprzestrzenianie się szkodliwych fito-fagów. szczególnie tych. które wykazują skłonność do tworzenia ognisk gradacyjnych na skraju drzewostanów (boreczniki). Należą (u m.in. pokrzewki.

Do najpożyteczniejszych w ogóle ptaków w biocenozach leśnych należą sikory, rau-chołówki, szpaki, wikłaczc. sowy i kukułki.

Sikory charakteryzują się dużą rozrodczością i wielką aktywnością w zdobywaniu pokarmu. Sikora bogatka jest najbardziej pospolitym gatunkiem rodzaju. Szacuje się, że dla wykarmienia jednego lęgu składającego się z 9 piskląt sikora zdobywa 775 g karmy, której ponad 80% mogą stanowić szkodliwe fitofagi. np. gąsienice i poczwarki zwójki ziclonecz-ki. Również w składzie karmy sikory modras/ki stwierdzono43.7'! zwójki zicloncczki

W karmie mucholówki żałobnej przeważają motyle (11.1-58.6''! 11 muchówki 110.1 --36.3%), mniejszy jest udział błonkoskrzydłych <2.2—22.8% i. pająków (6,2—25.3% i i chrząszczy (6,2-16.8%).

Szpak w lesie. inaczej niż w ogrodach, jest bardzo pożyteczny. z uwagi na skupianie się w stadach liczących ponad 1000 sztuk w miejscach objętych gradacją takich s/kodni-ków, jak brudnica mniszka, strzygonia choinówka. piędzik przedzimek. zwójka zielone-ezka itp. Opisane są przypadki, gdzie 15-40 szpaków, żerując nieco ponad miesiąc na uprawie o powierzchni I ha. zniszczyło ponad 100 tys. pędraków. Podobne znaczenie może odgrywać wróbel mazurek, będący szkodnikiem w sadach i na polach, a bardzo pożyteczny na terenach leśnych w ogniskach gradacyjnych piędzika pr/ed/imka. zwójki ziclone-czki. guniaka czcrwezyka. Sowy są znane jako tępiciele motyli o nocnym trybie życia, a kukułki jako tępiciele dużych, owłosionych gąsienic (Zając. 1978: Koohler. I968i.

Ssaki odżywiające się owadami są w zasadzie skoncentrowane w dwóch rzędach: nietoperzy - Chiropiera. i owadożemych - lnsectivora. Nie można jednak mc doceniać roli innych ssaków jako fakultatywnych owadożcrców. Do takich ssaków należy dzik. nornice i myszy.

Nietoperze charakteryzują się niskim potencjałem rozrodczym, ale za to wielką cle ktywnością w zdobywaniu, jako pokarmu, owadów o nocnym try bie życia Wbrew dotych czasowej opinii przedmiotem ich zainteresowania łowieckiego są me tylko owady lataiące które odszukują na podstawie echolokacji, ale też owady pozostające w spoczynku i l.uws Jednorazowo nietoperz może zjeść tyle owadów, ile wynosi 1/3 ciężaru jego ciała 1’okar mcm ich jest wiele owadów szkodliwych, natomiast owady pożyteczne, prowadzące częściej dzienny tryb życia, na ogól nie są atakowane. Najczęściej nietoperze występ., w słabo zwartych drzewostanach o ubogich podrostach i podszytach, a więc w mic|M.h.h gdzie często tworzą się ogniskagradacyjne pierwotnych szkodników sosny