IMG99

twarzy zaopatrzone są w duży, prostokątny otwór zamykany ceramiczną płytką, przez który wsypywano do popielnicy przepalone kości ludzkie (C. Wen-dortT 1981, s. 160-161).

Zwyczaj umieszczania parzystych otworów na popielnicach i na nakrywających je pokrywach pojawia się też — o czym wszyscy doskonale wiemy — w okresie halsztackim C głównie na Pomorzu Wschodnim (Ryc. 4), w najwcześniejszej Jazie roz-

Ryc. 4. Gniewino, gm- Gniewino, woj. Gdańsk. Popielnica „oczkowt Z badań mgr. Z. Żurawskiego, PAK PKZ w Gdańsku

Ryc. 6. Rąb, gm. Przodkowo, woj. Gdańsk. Popielnica „oczkowa" z uszkiem usytuowanym w miejscu nosa. Z badań dr. M. Kwapiź-skiego, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku

ivojowej kultury pomorskiej (lub —jak kto woli — w fazie „łużycko-pom orskiej”, por. T. Malinowski 1976, s. 22-24; 1990, s. 331; J. T. Podgórski 1990, s. 355). Wypada jedynie przypomnieć, że również tutaj spotykamy się, choć dość rzadko, z zaopatrywaniem naczyń w trzy otwory ułożone w trójkąt zwrócony wierzchołkiem ku dołowi oraz z umieszczaniem pośrodku takiego trójkąta glinianego guzka (W. La Baume 1939, s. 228). Należy dodać, że natra

fiono też na popielnicę (Ryc. 5) aż z trzema parami otworów (Gniewino, gm. Gniewino w woj. gdańskim, z badań PAK PKZ w Gdańsku — inf. śp. mgr. J. T. Podgórskiego i dr. M. Kwapińskiego z Gdańska). Sa to wszystko popięlnice^i pokrywy) „Oczkowe”, niekiedy z bardziej już rozwiniętymi elementami! twarzy (Ryc. 6). Popielnice „oczkowe” spotyka się zresztą — choć już bardzo rzadko — aż po wczesny okres lateński w obrębie rozmaitych regionów zajmowanych przez kulturę pomorską (T. Malinowski i 969, s. 73—77). Natomiast od okresu halsztackiego D po wczesny, ale i środkowy okres lateński, najczęś-

jc S- Gniewino. gm Gniewino, woj. Gdańsk Popielnica „oczkowa” 13 porami otworów. Z badań mgr. Z. Żurawskiego, PAK PK

w Gdańsku

Gkd aa Pomorzu Wschodnim i Środkowym, lecz tafcie po środkowe Nadodrze i nawet centralną Polskę, występują liczne popielnice (dużo rzadziej pokrywy) twarzowe (T. Malinowski 1969, s. 73-77). Najdalej zresztą na południowy wschód wybiega popielnica twarzowa (Ryc. 7), znaleziona w okolicy

Ryc. 7. Drogobyć, raj. Drogobyć, obi. L'viv (Ukraina). Popielnica twarzowa. Wg J. Głosika 1975

Drohobycza na zachodniej Ukrainie (J. Głosik 1975, s. 433 - 434), przypisywana dawniej ewentualnie kulturze kusztanowickiej (T. Malinowski 1979a, s. 120), obecnie zaś kulturze pomorskiej (S. Czopek 1992, s. 163). Wypada ponadto napomknąć o wystąpieniu naczynia (Ryc. 8) z jednoznaczną symboliką „twarzową” wraz z innymi zabytkami wykazującymi wyraźne nawiązania do kultury pomorskiej, na cmentarzysku reprezentującym najstarszą fazę kultury jastorfskiej z przełomu okresu halsztackiego i lateńskiego w Marianowie, gm. Marianowo w woj. szczecińskim (R. Wołągiewicz 1990, s. 313, ryc. 4:15), a zatem na obszarze, na którym nie występowała kultura pomorska w swej czystej postaci (T. Malinowski 1989, s. 571, mapa 27).

Ryc. 8. Marianowo, gm. Marianowo, woj. Szczecin. Naczynie l gliniane t wyobrażeniem elementów twarzy. Wg R. Wołągiewieża

1990

Ryc. 9. Krajnik Górny, gm. Chojna, woj. Szczecin. Naczynie gliniane z wyobrażeniem elementów twarzy. Wg szkicu dr. F. Horsta

Przy okazji należy wskazać na to, że na bardziej już rozwinięte niż przy klasycznej symbolice „oczkowej” przedstawienie elementów twarzy z zaznaczonymi (nie wiadomo jednak czy otworami, czy raczej, ze względu na ich wielkość, rytem lub wgnieceniem) oczyma oraz brwiami, napotkano na naczyniu glinianym kultury łużyckiej (Ryc. 9), datowanym na V okres epoki brązu. Odkryto je w położonym nad Odrą Krajniku Górnym, gm- Chojna w woj. szczecińskim (inf. śp. dr. F. Horsta z Berlina, na podstawie szkicu w archiwum miejscowości b. Landesamtu fur Vorgeschichte w Poczdamie), skąd było znane jedynie cmentarzysko z IV okresu epoki brązu (T. Malinowski 1961, s. 239). Należy przy tym zwrócić uwagę również i na to, że miejsce znalezienia owego naczynia wyraźnie nawiązuje do zasięgu występowania wspomnianych wcześniej talerzy ozdobnych z parzystymi otworami.

W obrębie kultury pomorskiej nie stwierdza się natomiast występowania*, .znanych—przecież gdzie indziej, rzeczywistych tzw. popielnic twarzowo-^drżwićzko wych. Jednakże wysoce prawdopodobne jest mniemanie, że okazy takie — choć w postaci bardziej symbolicznej — w istocie istnieją, w formie popielnic twarzowych mających na brzuścu rozmaicie wykonany ryt prostokąta (Ryc. 10), znany przynajmniej w dziewięciu przypadkach (np. W. La Baume 1963, s. 29-30).

Jednakże popielnice „oczkowe” i twarzowe kultury pomorskiej nie są najbardziej na wschód wysuniętym przejawem tego rodzaju symboliki. Oprócz bowiem rozmaitych innych zapożyczeń od kultury pomorskiej, w kulturze kurhanów zachodniobałtyjs-