IMG85 (8)

142

od społecznych instytucji kościołów staroprotestanckich, nie zajmując się zwłaszcza dyscypliną kościelną, a skupiliśmy uwagę na oddziaływaniu subiektywnie przyswojonej ascetycznej religijności na sposób życia jednostki. Uczyniliśmy tak nie tylko ze względu na to, że ta strona problemu przyciągała dotąd za mało uwagi, lecz także dlatego, że działanie dyscypliny kościelnej nie zawsze szło w tym kierunku. Kontrola życia jednostki przez oficjalne czynniki kościelne, doprowadzona w kalwińskich kościołach do granicy inkwizycji, mogła wręcz działać w kierunku przeciwnym, niż rozwój indywidualnych sił pobudzanych przez ascetyczne dążenie do wewnętrznej doskonałości; często tak właśnie było.

Tak samo jak merkantylistyczny sposób zarządzania państwem mógł tworzyć różne gałęzie przemysłu, ale nie kapitalistycznego »ducha« (którego często, tam gdzie działał środkami policyjnymi, tłumił), tak też podobne skutki mogło mieć reglamentowanie ascezy przez Kościół — jeśli przybierało formy policyjne. Wymuszało wówczas zewnętrzne zachowania, ale paraliżowało subiektywne motywacje do metodycznego kształtowania życia.

Dotykając tej kwestii należy pamiętać o wielkiej różnicy między oddziaływaniem autorytarnej policji obyczajowej kościołów państwowych, a dobrowolnym poddawaniem się rygorom wewnętrznej policji obyczajowej w sektach. To, że ruch baptys-tyczny we wszystkich swych odmianach tworzył zasadniczo •sekty*, a nie »kościoły«, miało pozytywny wpływ na intensywność indywidualnej ascezy w tych grupach. Podobnie było w przypadku wspólnot kalwińskich, pietystycznych i metodystycznych, które faktycznie zepchnięte zostały na tory woluntarystycznego tworzenia wspólnot¹*⁷. Zajmiemy się teraz, skoro naszkicowaliśmy już

isntti My powód intensywnego ekonomicznego działania ^mniejszości (nscotyczno-prote*-tancWohraieroife¹ katolickich)^>    fUmn ;tr/nl*w»bb« oinlsqux isiojl x la-jj, it>iiUhśnouq

religijne fundamenty purytanizmu, ideą zawodu i jej oddziaływaniem na kształt zarobkowania.

Przy wszystkich szczegółach i przy nierównomiernym akcentowaniu przez poszczególne ascetyczne wspólnoty religijne istotnych dla nas punktów widzenia, stwierdzamy że występują one i oddziałują u wszystkich¹⁵⁸. Rekapitulując: decydujące było dla nas powtarzające się we wszystkich wspólnotach ujmowanie religijnego »stanu łaski« właśnie jako stanu (status), który odróżnia człowieka od nicości innego stworzenia. Od »świata«^1N, którego posiadanie można sobie zapewnić nie drogą jakichś środków sakramentalno-magicznych czy zrzucania ciężaru win poprzez spowiedź, czy wreszcie poprzez konkretne nabożne czyny, lecz tylko przez sprawdzenie się w różniącej się od stylu życia człowieka »naturalnego«, przemianie. Dla jednostki był to bodziec do metodycznej kontroli jej stanu łaski w całym trybie życia i, tym samym, do przenikania go duchem ascezy.

Ten ascetyczny styl życia oznaczał, jak to widzieliśmy, zorientowane na wolę boską racjonalne kształtowanie całego bytu. Asceza nie była już opus supererogationis [dziełem ponadobo-wiązkowym], lecz działaniem wymaganym od każdego, kto chciał być pewien swojego zbawienia. To zabarwienie religijne, różniące się od »naturalnego«, szczególnie życie świętych, rozgrywało się — i to jest rzecz decydująca — nie poza obrębem świata mnisich wspólnot, lecz w jego ramach i w jego uregulowaniach. Racjonalizacja sposobu życia na tym świecie, z perspektywą zaświatów, była następstwem stworzonej przez ascetyczny protestantyzm koncepcji zawodu.

159)% »_lodmienność fundamentów dogmatycznych była do pogodzenia z decydidącym ailowwBniem sprawdzania się*, ma swój ostateczny powód w historii ronyeju pBneśajanj Sfpiimnn^

U9)*Jika ź6iBÓ'g zgromadził nak jako naród* pisze np. takie Barclay .(bpi^icisi S57)i>it ja Mm dyszałem;jeszcze w Haver/ord College kazanie kwfkierpkittJfĄn flily, nacisk kładło na interpretację samb jako sepamti.