IMG"31 (5)

Takie język wypowiedzi, choć w nieco inny sposób, powoduje, n /rodłem manipulacji i przekłamań mogą stać się podręczniki do historii czy literatury. Dzieje się tak. gdy występują w nich zaburzone proporcje między przedstawianiem faktów a ich oceną dokonywaną przez autora, opisy i relacje obfitują w eufemizmy, niedopowiedzenia i niejasności natury językowej, pod które czytelnik nawet już wyrobiony poznawczo nie jest w stanic podłożyć Żadnych konkretnych treści. Zjawisko takie nazywa się w socjologii języka nowomową³⁰, a jej specyficznym przykładem mogą być liczne wypowiedzi polityków minionego, ale i obecnego ustroju, w których zwykłych, protestujących przeciwko złej sytuacji gospodarczej kraju ludzi nazywano ..wrogimi, impcrialistyc cnymi czynnikami" czy ..rekinami podziemia gospodarczego", czy też nadużywa się nic oznaczających niczego konkretnego określeń typa: „projekt". ..standard”, „model", „przewodnia siła narodu", „wzmocnienie i rozwijanie struktur", „kierunki postępowego wychowania”. ..nadzieje ui rewizjonistycznych i odwetowych” itd.**“ Charakterystyczna jest tu rozbudowana składnia, brak konkretów, wieloznaczność wypowiedzi.

Do niedawna w podręcznikach do historii można było spotkać zastępowanie faktów pogłoskami i relacjami, a różnice między wiedzą potoczną przekazywaną przez bezpośrednich uczestników czy św iadków wydarzeń historycznych a treścią książki były rażące Na kartach podręczników występowały tzw. „białe plamy", niektóre wydarzenia historyczne, o których mówiono w domach uczniów były przemilczane (np. najazd ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, pakt Kibbentrop-Mołotow). Nie brak tam też negatywnych opinii prowadzących do stereotypów dotyczących nacji, np. Żydów (w nawiasie zawartym w tekście podano nazwiska zdrajców Polski przed spolszczeniem, wskazując na żydowskie pochodzenie ich właścicieli).

W konsekwencji, jak zauważa M. Śliwa*⁷, nie historia jest „nauczycielką lecz dzięki dokonanym w tekście przemieszaniu warstw merytorycz-ncj i indoktrynacyjnej. ideologia i podporządkowana jej polityka stają się ..nauczycielkami historii", co nie jest pożądanym efektem wychowawczym na żadnym etapie edukacji.

Innego rodzaju zabiegiem utrudniającym właściwe rozumienie tekstu jest utożsamianie pojęć, które nie są ze sobą zbieżne oraz dodawanie czy

Poncie to wprowadził w I9t4 roku ficurjc Om cli bup:/'wilur>cdŁa.org.pl./vnŁi'Dui—iw

^>J.^ir-l^Ł tuwj ml mm**

aNą Jak

t mmm+mlmr/r •>'podręcznikach mkahifth. Impuls. Kraków 1999, • AI-6H

nuucrzanie znaczenia i wymowy tekstu. Tak oto możemy dowiedzieć się s podręczników akademickich wydanych w Polsce między mlrina 1*74 a 1989. te ..funkcje państwa i systemu edukacji są tożsaastT. jpohcai warunki socjalistycznie zorganizowanej pracy miały tworzyć klimat ano* ralmający zachowanie człowieka’*, „cclc społeczne określają indywidualne dążenia człowieka...^mmm itd.

Znając już mechanizmy oddziaływańi a treści podręczników aa sposób postrzegania rzeczywistości przez uczniów będących ich głównymi czytelnikami. zastanówmy aię nad tym. od czego owo oddziaływanie zależy i jakie są jego kryteria. Wydaje się, te można wyróżnić przynajmniej trzy. a wśród nich: wiek ucznia, pochodzenie społeczne, a także płeć.

Im młodsze dziecko, tym podatniejszc na manipulację, ze względu na ograniczone możliwości dokonywania operacji umysłowych jej zapobiegających (definiowania, formułowania pytań do tekstu, zestawiania z wcześniej zdobytą wiedzą, oddzielania emocji od zawartości merytorycznej). Ważne by informacje zawarte w podręcznikach nie tylko jak najmniej ideologizowały świadomość ucznia, ale też aby były ze sobą skorelowane, a także odpowie-dały poziomowi rozwoju poznawczego dziecka (np. nie można od ucznia IV klasy SP wymagać, aby rozumiał w jaki sposób liczy aię lata przed naszą etą, skoro dysponując po kursie matematyki w klasie III pojęciem osi liczbowej nie zna on abstrakcyjnego znaczenia zera ani liczb ujemnych, ani tym bardnej me wie. że czas jest pojęciem względnym i istnieje wiele różnych kalcndwzy. w których lata są liczone w odniesieniu do istotnych z punktu widaaaia daaej kultury i cywilizacji wydarzeń). Także częste wśród młodszych uczniów ideała-zowanie osoby nauczyciela jako przekazującego wiedzę nta tu duża znaczenie. Skoro nauczyciel mówi coś podczas lekcji, młodszy wiekiem uczeń rafcłada, te z pewnością tak jest. nie zadając sobie trudu weryfikowania wiadomości wyniesionych te szkoły.

2 kolca pochodzenie społeczne może. jak wspomniano w rozdziale poświęconym językowi, współdecydować o zasobie werbalnym ucznia, a tym samym o zakresie rozumienia treści zawartych w podręczniku Rozmowy w domu. zainteresowanie za strony rodziców tym. o czym się mówi aa lekcjach, mogą powiększać krytycyzm dziecka wobec treści występujących w podręcznikach.

tm podręczniki pcdagoei—it m in autorami B Suehodolrluego> M ManyidMgą • jjjkżl „prac owamc E.A Weutfowskicj. SyikmaW patriotpant w ahb Jak ąte „ii/rr    żwląiprne połskśr im»p* «*4m» i wukw gj -J-^Al l ta

ÓW* I uUmo. WSiP, WUmm I90S.S 50-, 105.