IMG 11

18 CxjęU 1, rozdział 11'

dują; przeto też, gdy się okna zamknęły, żaden z _nas mógłby dać sprawy z tego¹, co widział. Otóż jak ^ można widzieć, a nic nie poznać².    ^{c e}

Na koniec niech się okna

Chcąc sobie zrobić ich nyobrastnie,    ....    ^**0\VU

trzeba jedn( P° drugiej postrzegać OtWOrzą i JUŻ Się nie Zamykają ęfc

do zachodu słońca. Długo .

.    .    .    ......    na to

wszystko, cośmy pierwej widzieli, znowu patrzymy. J_jCC

jeśli podobni ludziom jakby w zachwyceniu będącym

mnóstwo to różnych przedmiotów razem, tak jak wprzódy

oglądać będziemy, nie więcej za nadejściem nocy poznamy⁵

ileśmy poznali, gdy okna na chwilę otworzone znowu się

zamknęły.

Dla poznania więc tej okolicy nie dosyć jest razem ją widzieć; trzeba każdą jej część jednę po drugiej obaczyć i zamiast obejmowania wszystkiego jednym rzutem oka trzeba zatrzymać wzrok nad każdym przedmiotem, przechodząc następnie³ (successioe) od jednego do drugiego. Otóż czego natura wszystkich nas uczy. Jeżeli dała człowiekowi zdolność razem widzenia wielu rzeczy, dała mu też zdolność patrzenia na jednę z nich tylko, to jest skierowania oczu na jednę tylko; i tej to zdolności, która z organizacji jego wynika, winien jest wszystkie wiadomości, których przez widzenie nabywa.

Wszyscy mamy tę zdolność; gdy jednakże wszyscy, cośmy ową okolice widzieli, mówić potem o niej zechcemy, łatwo będzie postrzec, że nie wszyscy równie dobrze ją znamy. Jedni malować będą obraz jej mniej lub więcej ^{1 2}

prawdziwy, w którym się wiele rzeczy, tak jak są w istocie, okaże; gdy drudzy wszystko pomieszawszy wystawią jej takie obrazy, w których nic rozeznać nie można będzie. Każdy atoli widział też same³ przedmioty; ale wzrok jednych obracał się jakby losem, drugich zaś kierowany był pewnym porządkiem.

Jakiż tedy jest ten porządek?

SSS^13*5 ^{Sama natura} S° ukazuje: oto ten następny, » którym były ponrze- sam, w jakim ona przedmioty

gam, zebrał je w porządek jedno-___ . _c    •    ,

n, którym by,_tnoii ^ mają nam wystawia. Są między nimi takie, które bardziej nad inne wzrok nasz ku sobie zwracają, bardziej nas uderzają, słowem panują, a wszystkie inne zdają się tylko mieścić przy nich i dla nich. Otóż te przedmioty naprzód postrzegamy i kiedyśmy już względne ich do siebie położenie uważyli, inne, poboczne, każdy na swoim miejscu w przedziałach między nimi umieszczamy.

Zaczynamy więc od przedmiotów przedniejszych: postrzegamy je następnie i między sobą porównywamy, abyśmy sądzić mogli o zachodzących między nimi stosunkach. Kiedyśmy już tym sposobem względne ich położenie poznali, postrzegamy następnie wszystkie inne przedmioty w przedziałach między nimi będące, każdy z nich z przedmiotem przedniejszym, najbliżej leżącym porównywamy i położenie każdego oznaczamy.

Wtedy już wszystkie przedmioty, których kształt i położenie poznaliśmy, rozeznajemy i jednym spojrzeniem obejmujemy. Porządek przeto, w którym je natenczas umysł nasz wystawia, nie jest już następnym (ordo succes-siuus), ale jednocześnym (ordo simultaneus). W tym też

2*

1

¹ W II i III wyd.: „o tym".

* W II i III wyd.: „a jednak nic nie poznać".

2

Tu i w licznych innych miejscach tłumacz oddaje słowem „następnie" francuskie suceessiuement, co znaczy: kolejno.

3

W znaczeniu „te same".