IMGG48

wpływem nrapolitartikim. Z Neapolu sprowadza się figurki, a tylko szaty na ich odzianie *4 wyrobem krajowym. Takie ogólny styl widowiska szopkowego jest zapożyczeniem ncapoli ta liski m; już z figurek owej epoki, zachowa-nych po dzieli dzisiejszy, widać że polska szopka w samych początkach okazywała skłonność do rodzajowości; otóż i ten rys istniał w szopce ncapolitańłkkj, w której — powiada Pagaczewaki —jak w kalejdoskopie przesuwały się sceny wzięte z życia i często nie pozbawione dowcipnych politycznych aluzyj.

O przejściu od figurek nieruchomych do ruchomych pisze w swych pamiętnikach Ki łowicz: „Gdy jasełka rokrocznie w jednakowej postaci wystawiane, jako martwe posągi, nic wzniecały już w ludziach stygnącej ciekawości, pruto reformaci, bernardyni i franciszkanie dla większego powabu ludu do swoich kościołów jasełkom przydawali ruchowo ści, między osóbki stojące mieszając chwilami ruchome, które przez szpary w rusztowaniu na ten koniec zrobione, wy ty kując na widok braciszkowie zakonni lub inni posługacze klasztorni, rozmaite figle nimi wyrabiali*¹. Gdyby się znało jedynie tylko tę informację Ki to wieża, można by sądzić, że zastąpienie figurek nieruchomych przez ruchome odbyło się u nas samorzutnie; można by mniemać, że droga tej przemiany wywodzi się wyłącznie z wiecznie aktualnej troski o renowację widowisk, które już „nic wzniecają w ludziach stygnącej ciekawości**; można by przypuszczać, żc ta chwalebna troska stała się u nas matką wynalazku. Ale nie. I ten ostatni etap ewolucyjny naszej szopki jest naśladownictwem; jest powtórzeniem uruchomienia jasełek neapolifańskich, które swymi „figlami" zdobyły wśród tamtejszego ludu wielkie powodzenie.

Nie dla historii brodzę prochami historii. Nawet nie po to, aby unaocznić, że często w tradycji tyło tylko jest rodzimości, Ile w niej Jest starości. Chodzi mi o to, ażeby z tradycji nie czynić brytana lenistwa.

Polska szopka jest do zrobienia i powinna być zrobiona. W Nowych ustach naszkicowałem funkcjonowanie mechanizmu kultury narodowej; kto tę książkę zna, nie oczekuje ode mnie wołania o libretto w gwarze beskidzkiej. Prawdziwie polską stanie się szopka, jeżeli polska wynalazczość uczyni ją polską. Jednakże rodzima wynalazczość artystyczna nie działa po to, aby unaradawlać sztukę, lecz unaradawia ją, działając. A działa

po to. aby zaspokajać nowe potrzeby. („Aby wzniecać w ludziach stygnącą ciekawość").

Kto chce utrzymać powab szopki, musi myUeć o jej odnawianiu. Historia potwierdza tu instynkty nowatora. Widzieliśmy, ic linia rozwoju sceny jasełkowej i linia rozwoju teatru szły równolegle; wystarczy równoległość obu linii doprowadzić do naszych czasów, by otrzymać nowe widowisko szopkowe. Niech dzisiejszy teatr wtargnie w szopkę!

W szopkę możemy wnieść nie tylko te wszystkie reformy, które wnosimy w teatr, ale i te których w teatr wnieść nam nie dają. Szopka może być znakomitym teatrzykiem eksperymentalnym; dzięki swym rozmiarom nie jest ona tym pieniądzożernym monstrum, jakim jest dla każdego reformatora wielki teatr; dzięki swemu związaniu z określoną partią kalendarza jest ona ptakiem sezonowym, który dla każdego pomysłowego przedsiębiorcy przedstawia się jako istota z natury picniądzorodcza. Zalety te umożliwiają eksperymentowanie. W szopce można by poddawać próbie nowe Idee teatralne. Projekty gmachów oparte na nowym ustosunkowaniu sceny i widowni; projekty nowych sposobów zabudowywania przestrzeni scenicznej; pomysły elektrotechniczne, te stawki którymi teatr może szukać pokarmu w wiedzy naszego stulecia — wszystko to, i jeszcze wiele innych rzeczy, mogłoby przejść pierwszą próbę wśród desek czy tektury małego teatrzyku szopkowego. Oczywiście figurki musiałyby zstąpić ze swych patyków; świat lalek i zabawek dziecinnych zapełnił się w naszych czasach tak liczną i tak rozmaitą ludnością, ie nie byłoby trudno przeprowadzić w nim rekrutację aktorów szopkowych; właściciel bydgoskiego „Krasnoludka" poczynił w tej dziedzinie wynalazki, dzięki którym jego figurki o świetnie uformowanych i łatwo zmiennych kształtach są prawdziwymi arcydziełami gcnrc'u. Jasne, że sprawa źródła ruchu wymagać będzie poszukiwań. Jeżeli potrzeba odnowienia szopki będzie rzeczywiście istniała, środki techniczne znajdą się niewątpliwie. Środki techniczne... Funkcja rodzi organ!

Jfcydc Teatru-, 1926, styczeń.