IMGV23 14

C*. „ Pseudapowieśt?

Wspomniane kwalifikacje „powieści-worka" (jako utworów już to anachronicznych, juz to nowatorskich) skupione były wokół poetyki nieporównywalnej z akceptowanym społecznie modelem gatunku. I tak każdy utwór Micińskiego — zdaniem autorów różnych odczytali — „urąga wszelkim określeniom powieści", ponieważ nie respektuje żadnych, zwłaszcza kompozycyjnych, reguł prozy. Co więcej, zbyt wiele w tych powieściach jest „nieprawdopodobieństw", by można je uznać za dzieła sztuki (M: 15). Według jeszcze innych krytyków Mició-ski tworzy prozą nie powieść, lecz „poemat wierszowany": forma narracyjna „luźna”, o nieweryfikowalnycH regułach kompozycji, pozbawiona wyrazistej semantyki, a z licznymi dygresjami odczytywana była jako oczywiste zaprzeczenie gatunku powieściowego*®. Także w tekście Nietoty narrator ironicznie odróżnia „powieść" (jako związaną z konwencją prozy obyczajowej) od „poematu” (M: 58). Wyznaczniki owej luźności traktowano zatem jako należące do innego rodzaju („liryka" — M: 18) i innego gatunku („poemat” — M: 1, 35, 38 oraz „pamiętnik" — M: 18). Właśnie jej ni opowieściowe wykładniki („niepo-chwytność formalna" — M: 1, „powieść-rzeka z odnogami" — j M: 22, s. 337) budziły najwięcej zastrzeżeń i ujawniały tkwiącą w „podświadomości gatunkowej” potrzebę powieści jako formy zwartej.

prekursora wiciu nąjno woc/ i-śniej.•* ych poerynau artystycznych' (M: S7Y. _Ni< znalazł się jeszcze nikt. kto by a bil tył naszemu pokoleniu wielkiego i samotne-fo twórcę, który był prekursorem wielu późniejszych kierunków, odkrywcą ta jemniczych ścieżek natchnienia' < M 51).

i*.Odzwyczailiśmy się od takich książek. Zrównoważeni psychologicznie, przyzwyczajeni do logiki w -budowie- charakterów czy w -rozwoju- akcji — w pierwszą) chwili stajemy przerażeni wobec tej rapsodii, gdzie wszelką logikę — nawet -formalną- -— podeptano w sposób bezwzględny, az samo pojęcie powieści w zastosowaniu do Wiły zostało podkopane. Bo tez to nie powieść* <M 36). .Wobec tej dziwnej, nieprawdopodobnej, urągającej wszelkim określeniom księgi, zatytułowanej nie wiadomo dlaczego powieścią, czytelnik staj? oszołomiony i bezradny* <M: 15); -Pełna ech pałubistycznego niezrozumi*]- ! ■twa jest ta powieść, nie mająca właściwie nic z powieścią wspólnego (-1 (J ll; .Powieść przestała być powieścią zamieniając się mimo to w barwną panoramę intelektualnych rozpraw, traktatów, słowem w magazyn intelektualnych rozmaitości" (W: 4. s. 22). Pisano również: „rzekoma powieść" tM: 19i. .pseudonim powieści" (M: 15). a przede wszystkim „pseudopo wieść" IW: U por. przyp. 22 (a. 411.

Szczególnie charakterystyczne w recepcji prozy Micióskie* go— wrócę do tego tematu w dalszych rozdziałach — było podkreślanie, ze powieść nie może być .zamaskowanym dziennikiem", ponieważ nadmiar dygresji i ściśle .prywatne" rozważania autora naruszają .obiektywizm" utworu²⁰. Modernistyczna liryzacja powieści nie naruszała jeszcze — zdaniem czytelników — elementarnego założenia gatunku, za jaki, często .podświadomie", uważano wyrażany kontur .przedmiotowo-ści". Powieść jest natomiast źle napisana, gdy w akcie lektury ujawni się konflikt między powieściową przedmiotowością, tj. wyraźnie zakreślonym obszarem fikcji, a osobistą ekspresją ja” autorskiego (.tekstem dosłownym"Nietoty — M: 1, s. 316). Konflikt między .światem przedstawionym" w powieści a ujawnieniem się obok niego tzw. narratora autorskiego²¹ jest jednym z najważniejszych składników odczytań prozy Mi-cińskicgo i Witkacego oraz Gombrowicza i Schulza. Pożegnanie jesieni Witkacego zostanie z tego powodu określone jako „pseudopowieść^-2Warunkiem powieści w świadomości literackiej dwudziestolecia — sygnalizowały to odczytania „po-wieści-worka" — było zarówno autorskie respektowanie przedmiotowości, jak i dystansu w relacji narrator — świat przedstawiony.

²⁰ .Powieść nie powinna być zamaskowanym dziennikiem Można dziennik pisać bez innych pretekstów, zaś dzieło sztuki powinno wyłonić ais i rąk artysty w nie paka lanej monumentalności* (M: 3, por. M: 41, J: 2. W 1, 14).

¹¹ Przez termin .narrator autorski" rozumiem taką rolę narratora, której wyznacznikiem jest nie tylko to, te jest to narrator wszechwiedzący, lecz te występuje on zarówno jako opowiadacz. jak i .ideolog” — wykładający poglądy wyraźnie nie związane z fabułą utworu. Byłby to na poziomie narracyjnym odpowiednik postaci „rezonem*. Podkreślenie autorstwa jest tu o tyle ważne, te zarówno krytyka identyfikowała narratora z autorem, jak i autorzy identyfikowali się t narratorami własnych powieści. Charakterystyczne dla tej strategii jest wyposażenie narratora w liczne cechy pozwalające właśnie na taką identyfikację. Witkacy o narratorze swoich powieści mówi zresztą wprost: ja”. Por. przypis 24 do ca. 2 (s. 811.

— „Byłoby lepiej i bardziej w duchu prozy (pod kr. B rei tera], gdyby następne książki tego autora zdobyły sobie poczytność nie tylko dzięki indywidualności Witkiewicza, lecz także dla obiektywizacji artystycznej twórcy. Pozegnanujt-tum — to osobista spowiedź autora. Dlatego jest tylko pseudopowieśaą” (W: 1); ■Menojyeenie można rozwalać serio jako dokument psychologiczny, ciekawy kiedy chodzi o taką indywidualność jak Witkiewicz |...|* (W: 14): .Trudno poznać, gdzie u Witkiewicza kończy się instrospekcja. a gdzie zaczyna się obiektywna konstrukcja artystycznej fikcji* (W: 5).

41