IMGt87 (3)

infiltracja (wzdłuż Dunaju?, z północnej Italii?) zachodnioeuropejskich grup koczow-i mczych, tzw. kultury pucharów dzwonowatych. Sięgnęła ona północno-zachodniego obrzeża Kotliny Karpackiej.

_ W efekcie tych oddziaływań w ciągu 1. połowy III tysiąclecia BC wytworzyła się na

Nizinie Węgierskiej mozaika różnych ugrupowań kulturowych. Około połowy tego ■ _ł ,    tysiąclecia, obok zespołów późnovućedolskich i powstałych przy ich udziale ugrupo-

Ryt. 352

* i ąjwsźrśejBZB kute*y srcheo-oępczne wczesne* epok; brązu • Euflpe

~~} kultura egejska	mmm kutasa straubtńska ■^B i adterbersfca	|U kultura Wessex	ED	kultura pdtaocno-kaukaska
kutasy o tradycjach		i ■ ^—i kultura rtaczyfl 1 ____1 stępkowych ■ kultura Boyne
anafa^skn eg^skfcfi B z dorzecze środkowego i dolnego Dunaju	m kutasa rodanska m kutasa ftHada		□	kultura dolmenów kaukaskich
| kutasa isaetycka		wschodniobałtyckie	■i	kultura fatjanowska
kompleks Macfanwce	zachodnioeuropejskie	i-i l skandynawskie , kultury z toporami łódkowa tymi
■ -WBIIpii No— Cerekiew	m kutasy o tradycjach megalitycznych		l i	kultura bałanowska
■ kutasa mwrtda	BB| k*n S Argar	p - -j kultury póżno-^^B l episznurowe		kultura wotoeanfca
■■ kutasa gcobsto-^^B -^mterdowska	| Mn armorykartska	kultura grobów K9BB katakumbowych	EJ	kultury straty leśnej z ceramiką doftow> ■grzebykową
H|| Uka nordyjsfca	23 kutasa lianun	B kultura poHawklóska		(jurtikowska l gartnako -borska)

z wezem& eeotó wań kultury Somogyvar-Vinkovci, ukształtowała się grupa Makó-Kosihy-Ćaka, a następnie kultura Maros (faza Pirvaros),grupa Nyirseg i kulturąwczesnonagyiwska(Na-gyrev). Model cywilizacji wczesnobrązowej rozprzestrzeniał się coraz bardziej ku północy. Oddziaływania kultury Nagyrev przyczyniły się m.in. do powstania począć kowo na Morawach kultury (proto)unietyckiej, która stosunkowo szybko objęła swym zasięgiem także obszary Czech i południowo-zachodniej Polski (Śląsk, Wielkopolska). Po obydwóch stronach Karpat, na styku nurtu oddziaływań południowych i ugrupowani

p₀/r»osznuPowych”, zajmujących zwartym zasięgiem północną część Europy Środ-_koV*j, pojawia sigrifrczesnobrązowa, episznurowa kultura protomierzanowicka (Chło* p_Uo Vesele). Równocześnie oddziaływania kultuiy Vućedol-Zók (zwłaszcza tzw. grupy lubljańskiej) ku zachodowi, doprowadziły do ukształtowania się w północnej Italii kultury Polada, dając początek cywilizacji wczesnobrązowej również na tych terenach.

zjawisfca kulturowe w Kotlinie Karpackiej

horyzont klasycznych kultur tellowych

Ryc. 354

Ceramika wczesnej (a-c), środkowej (d-g) i późnej (h-0 epoki brązu na terenie Bułgar*

W porównaniu z tzw. egejskim modelem kultury Vućedol-Zók, jej osiedlami obronnymi (w tym tellami) & wyodrębnionymi akropolami i zwartą zabudową oraz budowlami mieszkalnymi w typie megaronu, bogatą plastyką figuralną antropo- i zoomor-ficzną, bogato zdobioną (m.in. inkrustacją) ceramiką o nawiązaniach egejsko-anato-lijskich itp., model zjawisk kulturowych ugrupowań wczesnobrązowych w Kotlinie Karpackiej był jakby cywilizacyjnie mniej zaawansowany w rozwoju. Dla nowo powstających ugrupowań charakterystyczne było zakładanie niewielkich, krótkotrwałych osiedli oraz obecność małych cmentarzysk. Wynikało to z ruchliwego trybu żyda poszczególnych grup, prowadzących gospodarkę pasterską opartą na wypasie stad bydła, owiec (kóz), a także koni. W materiałach osteologicznych, np. na stanowiskach grupy Csepel udział kości konia sięga nawet 70%. Stwierdzono tam również charakterystyczną strukturę przestrzenną osadnictwa. Układy osiedli i położonych na ich zapleczu cmfflntarzysk ciągną się pasmowo wzdłuż dolin rzek, wyznaczając strefy stopniowego pfemieszczania się ludnośd ze stadami w poszukiwaniu dobrych pastwisk. W kulturz|fdk>mogyvar-Vinkovd osady lokowane były jednak często (podobnie jak w kulturze Vućedol-Zók) na wynioślejszych, obronnych z natury punktach terenu. W grupie Nyirseg, zwłaszcza nad Cisą, trafiają się także osiedla bardziej długotrwałe, które dały początek tellom zasiedlanym później przez ludność kultury hatvańsldej czy otomańskiej. Brak danych o osiedlach wczesnej fazy kultury Maros (grupy Pitvaros), ale kultura ta znana jest w późniejszych stadiach swego rozwoju z wielkich osiedli tellowych (np. Pecica). Horyzont klasycznych kultur tellowych reprezentuje też kultura Nagyrev. Jej wczesne osady, lokowane nisko, nad rzekami były na ogół niewielkie, ale w miarę rozwoju kształtowały się w nich stabilne struktury osadnicze z tellami (np. Nagyrev, Tószeg koło Szolnoku), jako podstawowym typem osiedli.

W większości omawianych ugrupowań stosowano na ogół ciałopalny obrządek pogrzebowy, najczęściej z pochówkami popielnicowymi. Był on na tym terenie znany sporadycznie już w eneolicie, a dominował (poza ugrupowaniami południowymi) w kulturze Vućedol-Zók. W kulturze Somogyvar-Vinkovd obok pochówków ciałopalnych popielnicowych występują też na cmentarzyskach pochówki szkieletowe. Inhu-