IMG�03 (2)

równo koncepcja J. M. Raeburn i 1. Rootman, jak i M. Bacha i M. U. Rioux zaliczane są do koncepcji normatywnych, czyli takich, które postulują idealny stan żyda ludzi, mający swe źródła w ideologii, a nic w wiedzy naukowej. Obie koncepcje nastawione są na doskonalenie życia, uszczęśliwianie ludzi.

W pierwszej z nich człowiek traktowany jest w sposób podmiotowy. Ma ona charakter pragmatyczny. Druga koncepcja idcologiczno-tcorctyczna postuluje podporządkowanie wszelkich działań społecznych dla dobra ludzi. Określa, luk powinna wyglądać rzeczywistość społeczna, aby życie człowieka było szczęśliwe.

Poddając analizie powyższe dwie koncepcje można zauważyć, że pojawia się tendencja do poszerzania perspektywy, w której ramach analizuje się zagadnienie jakości życia. Nic jest już ona odnoszona wyłącznie do stopnia zaspokojenia potrzeb ludzkich i warunków materialnych, które to umożliwiają. Obecnie coraz częściej pojawia się dążenie do włączania w strukturę jakości życia takich czynników jak: możliwości rozwoju człowieka, wykorzystanie jego potencjału rozwojowego, dopasowanie oczekiwań ludzi do szeroko rozumianego środowiska, właściwości organizacji życia społecznego, itd.

Koncepcja jakości życia zaprezentowana przez L. Nordenfelta [1994] opiera się na założeniu, że człowiek żyje w środowisku zawierającym komponent fizyczny, kulturowy i psychospołeczny. Takie czynniki jak środowisko, konstytucja człowieka i jego działalność określają tzw. dobrostan człowieka. Jest on wynikiem uzyskiwania przez człowieka trzech typów doświadczeń psychicznych: wrażeń odbieranych z otoczenia, przeżywanych emocji oraz odczuwanych nastrojów. Wrażenia związane są z wpływem bodźców pochodzących z otoczenia, które są odbierane przez nas jako pozytywne. Emocje to głównie doświadczanie szczęścia, stanowiące wynik świadomej oceny własnego życia. Szczęście to przekonanie, że człowiek osiągnął to, do czego dążył, dzięki przebywaniu we właściwym środowisku. Aby mógł on być szczęśliwy, musi posiadać pewne minimum życzeń. Samopoczucie natomiast to stan psychiczny, którego przyczyny mogą być nieznane dla podmiotu. Ponadto może ono nic mieć konkretnego odniesienia do rzeczywistości.

Próby łączenia koncepcji psychologicznych z ekonomicznymi podejmował B. Hcadey [Headey, Wearing 1991], rozumiejąc dobrobyt jako zadowolenie, ale w kontekście przewidywania zachowań konsumenckich. Dobrobyt w koncepcji B. Headeya jest maksymalizowany przez tzw. „tarcia” towarzyszące wyborom pomiędzy czasem przeznaczonym na pracę a tym, który pozostaje na przyjemności. W modelu tym przyjemnością jest czas wolny, a praca sprawia ból, w związku z czym osoba szczęśliwa to taka, która jest leniwa i posiada wicie dóbr. Następnie autor zmodyfikował model tak, aby móc ukazać dyna-

mikę dobrostanu jednostki i rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym. Zycie ujmował jako składową następujących domen: przyjaźń, rodzina, czas wolny, zdrowie, praca oraz bogactwo/finanse. Domeny te wyjaśniają 70-80% zmienności dobrostanu. Z każdej dziedziny wytwarza się dochód psychiczny określany jako obroty. Pomnażanie akcji może obniżać dobrostan, ponieważ ogranicza konsumpcję. Akcje i zadowolenie z obrotów mogą mieć pozytywny związek z dobrostanem, a obroty - zależnie od zachowania jednostki w rodzinie - oddziałują pozytywnie lub negatywnie na akcje (odbywa się to na zasadzie sprzężenia zwrotnego). Model ten uwzględnia także czynniki, takie jak wiek, płeć, osobowość, wiedzę oraz pozycję społeczną. Przyjacielskie relacje społeczne i wsparcie rodziny to akcje, które wpływają pozytywnie na przeżycia, ale nie pomniejszają przeżyć przykrych. Sama świadomość posiadania rodziny i przyjaciół powoduje, że poziom dobrostanu rośnie. Istotną rolę, aczkolwiek bez bezpośredniego wpływu na dobrostan, odgrywają tu umiejętności spędzania czasu wolnego i umiejętności zawodowe. Sprzyjający ocenie zjawisk życiowych jako niepomyślnych jest natomiast brak zdrowia. Duże znaczenie dla dobrostanu ma także ekstrawersja i neurotyzm.

W dotychczasowych koncepcjach jakości życia badacze koncentrowali się dość często na wymiarze zewnętrznym i obiektywnym. S. Kowalik [2000] przedstawił propozycję wyodrębnienia jakości życia psychicznego analizowanego za pomocą pojęcia „przeżycia”. Taki nurt myślenia umożliwia identyfikację prawidłowości rozwojowych w trakcie jego przebiegu. Przeżycie jest procesem wewnętrznym, polegającym na wzbogaceniu efektów poznawania rzeczywistości zewnętrznej poprzez:

,,a) rozpoznawanie w niej niejawnych (niedostrzegalnych zmysłowo) elementów;

b)    uczynnianie i kojarzenie wybranych elementów własnego doświadczenia z percepcją aktualnie oddziałującej rzeczywistości (wydobywanie ich z pamięci, kreowanie wyobrażeń i fantazji;

c)    personalizowanie informacji o poznawanej rzeczywistości, czyli aktywne (świadome) ustosunkowanie się do nich z perspektywy ich znaczenia dla własnego życia” [ibid., s. 27].

S. Kowalik [ibid.] jakość życia psychicznego wyraża w kategoriach sumy przeżyć doświadczanych przez jednostkę w ciągu określonego odcinka czasu. Różnice w jakości życia mogą wynikać głównie z możliwości indywidualnego wykorzystania informacji uzyskiwanych z otoczenia do wyzwolenia w sobie świata przeżyć. Człowiek może być bardziej lub mniej wnikliwy w poszukiwaniu w percepcji takich informacji, które są, bądź nic są zbież-