IMG�32 (2)

I

I m tf.IPtM I rnrhMpoIrrtn* aspekty /nkotel tym

ntr postrzegane a9p6ftf,V Jakości życia, które splatają się z obiektywnymi warunkami, sprowadzają się do określenie stenów psychicznych człowieka subiektywnych kbrelfltów zaspokojenie przez niego własnych potrzeb I osiągania wytyczonych sobie celów. Steny te są rezultatem pozytywnej ocenv własnych relacji z otoczeniem, tj. osiągnięć I niepowodzeń w zmaganiach z otaczającą rzeczywistością, oraz Indywidualnych możliwości, celów, dążeń I pragnień (Ratajczak, 2006).

Sposób podejścia do zagadnienia jakości życia w znacznym stopniu zalety oii perspektywy podmiotu zajmującego się tym problemem. Może to być perspektywa szeroka, odwołująca się do złożonych, obszernych systemów, takich jak: Ideologia, kultura czy nawet religia, lub wąska, ograniczona do konkretnej, ściśle określonej teorii i metodologii naukowej. Te dwa wzajemnie wykluczające się spojrzenia utrudniają, a w pewnym stopniu nawet uniemożliwiają ustalenie uniwersalnej definicji jakości życia (Bańka, 1994).

Pojęcie jakości życia bywa także opisywane w wielu różnych kategoriach: normatywnych, fenomenologicznych czy relacyjnych. Można je też odnosić do norm klinicznych (brak symptomów choroby), społecznych (pełnienie ról społecznych) i indywidualnych (realizacja osobistych celów).

Zdarza się, że w literaturze przedmiotu terminy .zdrowie', .stan zdrowia" i .jakość życia” są stosowane zamiennie na zasadzie synonimów. W związku i tym nasuwa się pytanie, czy narzędzia służące do pomiaru jakości życia faktycznie ją mierzą, czy też służą do określenia stanu zdrowia. Wątpliwość ta /wróciła uwagę badaczy na konieczność rozgraniczenia pojęć .zdrowie' i .jakość życia". Istotny wkład w wyjaśnienie różnic definicyjnych między tymi pojęciami wniosła Agencja ds. jakości Życia Światowej Organizacji Zdrowia (The World Health Organization Quality of Life - WHOQOL), która definiuje jakość życia jako konstrukt o dużo szerszym zasięgu niż zdrowie, nawet to rozpatrywane w wersji pozytywnej. Jakość życia według definicji WHOOOL (1993) to: sposób postrzegania przez jednostki swoich pozycji w życiu w kontekście kultury i systemu wartości, w których egzystują one w powiązaniu z własnymi celami, oczekiwaniami, standardami i obawami. Jest to szeroko pojęta koncepcja, na którą w sposób kompleksowy wpływają zdrowie fizyczne jednostki, jej stan psychiczny, relacje społeczne, stopień niezależności oraz stosunek do otaczającego środowiska (Majkowicz, 2005;

1 ojek i in., 2003; Zalewska, 2003; Oleś, 2002).

Z przedstawionych wyżej analiz wynika, że chociaż terminy „zdrowie* i „jakość życia* mają wiele cech wspólnych, to jednak zasadniczo się różnią. Traktowanie ich zatem jako synonimów jest nieuprawnione i prowadzi do chaosu pojęciowego. Pomiar stanu zdrowia zasadniczo ogranicza się do oceny trzech podstawowych wymiarów dobrostanu (fizycznego, psychicznego i społecznego) i opiera się przede wszystkim na wskaźnikach obiektywnych, podczas gdy zarówno liczba, jak i treść czynników składających się na jakość życia znacznie poza te ramy wykraczają, opierając się głównie na subiektywnych doświadczeniach jednostki. Analizując założenia teoretyczne dotyczące jakości życia, a także biorąc pod uwagę wyniki prowadzonych w tym obszarze badań, można stwierdzić, że pojęcie jakości życia jest nadrzędne wobec terminów .zdrowie' czy .stan zdrowia' - jego zakres znaczeniowy jest szerszy (de Walden-Gałuszko, 1994).

Warto podkreślić, że niektórym badaczom zdarza się zamiennie używać pojęć „jakość życia' i „wartość życia', podczas gdy życie powinno zawsze stanowić wartość samą w sobie, która nie może podlegać relatywizacji (Se-ligman, 2005; Argyle, 2004; Czapiński, 1994).

Jakość życia jest także ujmowana w kontekście teorii potrzeb i traktowana jako stopień zaspokajania materialnych i niematerialnych potrzeb jednostek, rodzin i społeczności. Takie podejście sytuuje ją w kategoriach motywacyjnych, to znaczy w odniesieniu do możliwości i zdolności człowieka w zakresie zaspokajania własnych potrzeb. W tym rozumieniu jakość życia ma bezpośredni związek z potencjałem, jaki tkwi w człowieku, umożliwiając mu realizację ważnych dążeń. Można zatem uznać, że im wyższy jest poziom zaspokojenia potrzeb człowieka, tym lepsza jest jakość jego życia. Zdefiniowanie potrzeby jako .odczucia braku jakiejś wartości' umożliwia spojrzenie na poziom jakości życia jako na różnicę między sytuacją upragnioną przez daną jednostkę (idealną) a sytuacją realnie istniejącą (Dziu-rowicz-Kozłowska, 2002).

A. Bańka postrzega jakość życia jako kategorię zmieniającą się pod wpływem codziennych doświadczeń. Jego zdaniem zarówno szczęście, do-brostan, jak i jakość życia stanowią rezultat ciągłego rozwoju człowieka, a ściślej rzecz ujmując - procesu wypracowywania kryteriów i standardów dla porównywania uzyskiwanych w czasie informacji. Owe kryteria i standardy są też wynikiem sądów o życiu, jakie formułuje jednostka. Sądy te, zdaniem autora, z jednej strony stanowią mentalne reprezentacje życia, z drugiej zaś należy je postrzegać jako regulatory procesów przetwarzania docierających do podmiotu bodźców oraz informacji. Kompleksowa ocena jakości życia wymaga od człowieka oparcia się na analizie bardzo wielu pochodzących z różnych źródeł informacji, do których można zaliczyć: przeżywane przez podmiot stany efektywne, sytuacje i wydarzenia, jakich doświadczył on w przeszłości, jego cele i oczekiwania wobec przyszłości oraz porównania społeczne (Bańka, 2005; Oleś, 2002).

Satysfakcja z życia jest pojmowana jako stopień, w jakim jednostka korzystnie ocenia całościową jakość swojego życia (Veenhoven, 1991; Schwarz, Strack, 1991). W różnych kategoriach psychologicznych jest ona rozpatrywana jako: postawa, cecha osobowości, reakcja na bodziec, stan emocjonalny czy też racjonalny sąd. Wszystkie te sposoby rozumienia jakości życia są dopuszczalne i względnie zrozumiałe, trzeba jednak przyznać, że różnice między nimi są bardzo wyraźne. Tak długo, jak nie uda się wypracować wyczerpującej, zintegrowanej i przy tym ścisłej koncepcji jakość życia, każdy badacz, który zechce poświęcić swoją pracę temu zagadnieniu, powi

nien wyraźnie informować w i

"^tłblikącjach, w jaki sposób pojmuje,