ingarden11

O poznawaniu dzieła literackiego

tem rozważań historii literatury, która zapomina o zależności tego ^ •    pozornego życia literackiego od zmieniającego się pokolenia czytel-

rnków-konsumentów. I dopiero ogólne, filozoficzne rozważania, które ujawniają relatywność konkretyzacji i ich różność od dzieła, pokazują, że dochodzi w tym wypadku do pewnej szczególnej, ale nie pozbawionej podstaw, mistyfikacji: do zasłonięcia dzieła przez serię fjtiS^flSftfł^zrniennych i zabsolutyzowanych konkretyzacji i stworzenia pozoru żyda dzieła literackiego. Trzeba jednak i w szczegółowych wypadkach konkretnie pokazać relatywność konkretyzacji, a to uzyskuje ,    _v się przez opracowanie ścisłej odpowiedniości pomiędzy a) typami

Ctc*ZAC?~n konkretyzacji i b) typami struktur psychicznych czytelników-konsu-(fktATfrf ^ rnentów i sposobów ich percepcji dzieła. Jest to zarazem jedna

SASUDN*(J 0 UllA

z dróg, na której dochodzimy do wyraźnego przeciwstawienia samego dzieła Literackiego jako intersubiektywnego tworu schematycznego mnogości jego różnych konkretyzacji, a tym samym do uniezależ-nienia się od „atmosfery literacktej", ipod której -wpływąm żyje

c zy telnik-konsument a także krytyk literacki i w ślady jego nieraz idący historyk literatury. Przez to uniezależnienie sle zaś mamy drogę otwartą do obiektywnej wiedzy o literaturze: charak tero lotni dzieła literaokiego czy też historii literatury, W ten sposób opracowanie historii konkretyzacji dzieła literackiego splata się ściśle z zagadnieniami historycznymi, o których' była mowa w poprzednim pa-ragrafie, i umożliwia historii literatury wyzwolenie się od rolatyw-

nośćli "    '-----!

Tstnieje jednak wypadek, w którym dochodzi nie do pozornego, lecz do faktycznego życia dzieła literackiego w kolei przemian, które JSlotNiC zachodzą w konkretyzacjach, utożsamianych z samym dziełem. ix    się to wówczas, gdy dzieło nie zostało utrwalone w piśmie,

lecz jest z pokolenia w pokolenie ustnie przekazywane. Wówczas n,ie ma jednego stałego tekstu dzieła. Dzieło powoli się przemienia i przekształca pod różnymi względami, w coraz to nowych już kon-kretyzacjach-dziełaoh. Nie ma też możności ani odwołania się wprost do utrwalonego tekstu dzieła i wykazania różnic między nim a konkretyzacjami, ani też udowodnienia ralatywności tych konkretyzacji. Brak nam bowiem wówczas taicie materiałów do stwierdzenia, w jaki sposób zmieniała się struktura psychiczna „czytelników--słuchaczy”, i do pokazania odpowiedniości pomiędzy konkretyzacjami i strukturami psychicznymi. Niepodobna tedy tego rzeczywistego (a nie pozornego — jak w uprzednio omawianych wypadkach) życia dzieła literackiego śledzić .w jego poszczególnych fazach

P ’²

■tu iWo

&

'u'c/6 HM '

O- sy ime j

tue cłtnisre *

tu

u/intl

PoioRNG

przy pomocy wystarczającego dowodowego materiału. Pewnego dnia znajdzie się ktoś, kto dane dzieło spisze. Pokazuje się iw&wczas, że musi on zwykle uwzględniać cały szereg „wariantów" *. Z tych to wariantów dopiero można na pośredniej i czysto hipotetycznej drodze starać się odcyfrować minione życie danego dzieła. Tak się rzecz ma z dawną poezją ludową śpiewaną, tak też — być może — rzecz się miała niegdyś za czasów starogreckich z Iliadą i Odyseją.

§ 9.

Wywody powyższe pozwolą mi teraz krótko scharakteryzować zasadniczą różnicę pomiędzy problematykami obu odróżnionych działów nauki o literaturze.

a)    Naukowa charakterologia literacka bierze dzieło w jego czysto P OZN | (JZ /

obiektywnej schematycznej strukturze jako pawiien prziedimiot p o-    al/ęju a. .

nadczasowy, historia literatury natomiast traktuje je nie tylko

jako wytwór historycznego procesu, lecz nadto jako pewien przedmiot wpleciony w różne procesy historyczne nawet po jego powstaniu.

b)    Historia literatury ma w związku z tym do rozwiązania szereg    i

specjalnych zagadnień historycznych (jak np. zagadnienie atmosfery

Uterackiej i jej przemian, zagadnienie dziejów konkretyzacji dzieła i jego pozornego lub faktycznego życia itp.j, które nie istnieją dla charakterologli literackiej.

c)    Charakterologia typów literackich różnego rodzaju przeprawa-

dza swe badania wyłącznie z punktu widzenia obiektywnych pokre-    i ‘

iwieństw między dziełami literackimi tej lub innej grupy, natomiast^ historia literatury, przystępując cło badań nad grupami dzieł, musi przy tworzeniu grup uwzględnić także inne czynniki, zwłaszcza zaś moment czasu powstania poszczególnych dzieł i ich uwarunkowania czy to przez atmosferę literacką epoki, czy przez inne czynniki literackiej 'lub nawet pozaliterackiej natury. Najdobitniej może ta różnica zarysowuje się przy- charakterologicznym i historycznym traktowaniu kierunków literackich.

Stosunek obu działów nauki o literaturze przedstawia się .w ten sposób, że charakterologia literacka jest nauką bardziej samodzielną od historii ilateratury. Ta bowiem nie tylko musi korzystać z pomocy

¹ Ciekawych w tym względzie materiałów dostarcza np. rozprawa E. Kucharskiego pt. Pani zabiła pana.