leksyka013

24 ZROZUMIEĆ LEKSYKOGRAFIĘ

Jest to takie rozumienie wyrazu leksykografia, które nie wystąpiło dotychczas w tekstach ani ogólnych, ani specjalistycznych. Takie rozumienie jednak występuje w języku polskim. Tak najwyraźniej został użyty wyraz leksykograficzny w Oficjalnej książce łeleadresowej Warszawy i województwa warszawskiego z roku 1993/94, w której umieszczono następującą notkę: „Copyright © system leksykograficzny AS...”. W przypadku książki telefonicznej nie mamy do czynienia ani ze słownikiem, ani z encyklopedią¹. Książka telefoniczna jest wszak spisem nazw własnych z przyporządkowanymi danymi pewnego typu (telefon, adres etc.), ale charakteryzuje ją UKŁAD, FORMA, podobna do formy dziel łeksykograficznych. Widać więc, iż wyraz leksykograficzny rozumiany jest najwyraźniej jako specyficzna technika przedstawiania informacji, danych o charakterze ani nie słownikowym, ani nie encyklopedycznym.

Takie rozumienie leksykografii spotykamy także u innych autorów, np. Otwinowska tak pisze o produkcie leksykografii, słowniku: „Słownik to raczej metoda niż zawartość” (1998: 881). Dla klasyka leksykografii teoretycznej, Ladislava Zgusty, leksykografia to przede wszystkim „przetwarzanie (handling) dużych mas informacji” (Zgusta 1992/93: 130). Faktem jest, że leksykografią nie nazwę sporządzenie alfabetycznej listy studentów na zajęcia, natomiast sporządzenie takiej listy wszystkich studentów uczęszczających kiedykolwiek na uczelnię może być nazwane działalnością leksykogra-ficzną. Takie rozumienie wyrazu leksykograficzny znajdziemy w cytacie nr 1 przytoczonym powyżej: „leksykograficzny przegląd” to po prostu ułożenie nazwisk arian w porządku alfabetycznym, zapewne z krótkimi notkami typu encyklopedycznego.

Teraz możemy spróbować zdefiniować leksykografię:

leksykografia to:

1.    specyficzna technika układania i opisu (dużej ilości) informacji w celu ułatwienia szybkiego dostępu do niej;

2.    technika układania dzieł łeksykograficznych, czyli układania słowników językowych i encyklopedycznych;

3.    zespół wyników zastosowania tych technik, słowniki i encyklopedie zbiorowo;

4.    teoria układania dzieł łeksykograficznych.

Dla znaczenia czwartego wielu badaczy, zwłaszcza w Niemczech, używa, zamiast leksykografia, terminu metaleksykografia. Metaleksykografia to teoria leksykografii, w odróżnieniu od praktyki leksykografii.

Warto podkreślić, że drogą analizy danych tekstowych dotarliśmy do wyróżnienia znaczeń leksykografii, które, z wyjątkiem definicji 1, znane są szeroko z literatury³. A jednak i znaczenie nr 1 istnieje, choć najbardziej wyraziście w języku angielskim - jednak tego znaczenia nie notują słowniki⁵¹. Mianowicie wyrazu lexicography, jak i pewnych innych nazw nauk w angielskim, można używać także do określenia specyficznych metod typowych dla danej nauki; to przykład regularnej polisemii w rozumieniu Apresjana (Apre-sjan 1980), np. the mathematics in this book are faulty ‘równania/wyliczenia w tej książce są wadliwe’. Podobnie można powiedzieć the lexicography hem is bad ‘techniki leksykograficzne są tu niewłaściwe’. Regularna polisemia tego typu występuje w języku angielskim jedynie dla nauk, które charakteryzują się bardzo specyficznymi metodami (dokładniej por. Chyb 1993). Widać z tego, że już w samej semantyce tego wyrazu w języku angielskim zakodowane jest znaczenie leksykografii - ‘technika’^{2 3 4}.

Natomiast, zamiast przytoczyć zastane opinie specjalistów, analizowaliśmy dane językowe, ponieważ większość napotykanych definicji w tekstach specjalistycznych jest typu tzw. projektującego: uczony używa wyrazu leksykografia, a także słownik, w znaczeniu, jakie nadaje tym wyrazom. Wolno mu tak oczywiście czynić, ale traci więź z użyciem tego wyrazu w języku,

1

Jednak, co ciekawe, jak i inne dzieła leksykograficzne, książki telefoniczne są zarówno alfabetyczne, jak i tematyczne (Żółte Strony), mają też wymiar dwujęzyczny: katalog branż podawany jest po polsku, angielsku i niemiecku.

2

   Przegląd ich można znaleźć w słownikach leksykografii Burkhanova 1998 i Hart manna & Jamesa 1998, dlatego nie będziemy się nimi dalej zajmowali.

3

   Choć może hasto w Merriam-Webster’s Third to znaczenie obejmuje, a zwłaszcza cytat, jednak definicja jest tak szeroko sformułowana, że nie bardzo wiadomo, czy tak jest: „Łexico-graphy ... 2. the principles and practices of cłictionary making < a martyr, by my lexicography, is on all fours with a fool who risks and loses his life in any other showy but useless way - II.L. Mencken>.”

4

   Na zastrzeżenie, że trudno zrozumieć, co ma język angielski wspólnego z językiem polskim można odpowiedzieć, że leksykografia to termin międzynarodowy i znaczenia jego odpowiednich ekwiwalentów w różnych językach będą tożsame lub bliskie wzajemnie.