lichtarski (66)

132 4 Potencjał t dnłUlnołź gospodarcza prtcd»ię>*o«twa

3)    postęp technologiczny,

4)    dobór materiałów.

Czynniki te są wykorzystywane w fazie przedprodukcyjnej (tzw. technicznego przygotowania produkcji nowych wyrobów lub modernizacji wyrobów produkowanych).

Wprowadzanie konstrukcji materialooszczędnych łączy się z wieloma działaniami; do najważniejszych z nich można zaliczyć: 1) analizę funkcji wyrobów i kosztów ich spełniania, prowadzącą do eliminacji zbędnych części (metoda analizy wartości), 2) wybór optymalnych zasad techniczno-fizycznych funkcjonowania wyrobu i metod obliczeń. 3) miniaturyzację wymiarów wyrobu oraz obniżenie stopnia złożoności wyrobu i stopnia skomplikowania kształtów jego części składowych. 4) wybór najwłaściwszych matcriałótfN,

Normalizacja jest procesem tworzenia jednolitych kryteriów dotyczących czynności, właściwości przedmiotów itp. Unifikacja to metoda normalizacji, prowadząca do zmniejszenia różnorodności odmian przedmiotów i czyiulósgL W gospodarowaniu materiałami istotne znaczenie ma stopień znormalizowania i unifikacji części oraz materiałów. Normalizacja części według norm państwowych czy ponadpaństwowych (np. Wspólnoty Europejskiej) umożliwia ich masową produkcję przez wyspecjalizowane firmy. Unifikacja części oznacza możliwość ich stosowania w innych wyrobach, a unifikacja materiałów prowadzi do ograniczenia rodzajów, gatunków, odmian i wymiarów materiałów stosowanych w przedsiębiorstwie. Skutkiem działań normalizacyjnych jest wydłużenie serii produkowanych części, a w następstwie możliwość zastosowania efektywniejszych technologii, poprawy jakości i obniżki kosztów. Normalizacja ułatwia ponadto sam proces projektowania wyrobów. Unifikacja materiałów, dzięki ograniczeniu liczby pozycji asortymentowych, zmniejsza zakupy w małych partiach, ułatwia planowanie i sterowanie procesami zaopatrzenia, upraszcza magazynowanie i pozwala na zmniejszenie zapasów.)

Metody i sposoby obróbki materiałów określa technologia; ona też wpływa w znaczącym stopniu na poziom ich wykorzystania, yrięlkość powstających odpadów i strat oraz jakość uzyskiwanych produktów/ postęp technologiczny wyraża się we wprowadzaniu: 1) technologii bczodpadowych, pozwalających na kompleksowe zagospodarowanie wsadu, 2) nisko energochłonnych technologii, 3) optymalizacji cięcia i rozkroju materiałów oraz doboru postaci technologicznej materiałów, 4) metod automatycznej kontroli jakości i technologii dokładnego formowania detali, 5) technologu opartych na przetwórstwie surowców i materiałów odpadowych.

Dobór materiałów polega na opracowaniu wariantów wsadów, kompozycji surowcowych i materiałowych, projektów zmian w stosowanych przedmiotach pracy oraz na wdrażaniu tych projektów do produkcji. Ukształtowanie struktury wariantu materiałowego następuje w wyniku stosowania zarówno zmiany składników (substytucji), jak i komplementarnego montażu wyrażającego się w uprą-

szczaniu, kombinowaniu i wzbogacaniu wariantu. Podstawowe znaczenie dla doskonalenia kompozycji materiałowych mają: postęp w produkcji nowoczesnych materiałów, inżynieria materiałowa zajmująca się generowaniem innowacji materiałowych, analiza wartości, nowoczesne metody poszukiwań efektywniejszych zamienników materiałowych, matematyczne metody optymalizacji wsadu itd. (szerzej zob. [17. a 11-26]).

f "Ważną dziedziną racjonalnego gospodarowania materiałami w przedsjębior- / . 'stwie jest badanie ich wykorzystania w procesach produkcyjnych oraz ust cj miejsc i przyczyn nadmiernego zużycia. Podstawowe instrumenty stosowane w tym zakresie to normowanie i kontrola zużycia materiałów.

■^Normowanie zużycia zmicrgajlo ustalenia najbardziej celowego poziomu nakładów materiałowych w produkcji Efekt tego procesu — norma zużycia — określa ekonomicznie uzasadniony poziom nakładu materiałowego na jednostkę wyrobu. Oznacza to, że norma musi spełniać warunek minimalizacji łącznych nakładów wszystkich czynników produkcji wyrobu. Norma zużycia jest wielkością stosunkową składa się z:. I) nakładu materiałowego (przedmiotu normy),

2) odniesienia normy - czyli produktu, na który jest zużywany materiał Norma spełnia dwie główne funkcje: planistyczną i kontrolno-analityczną. W pierwszej z niełr normy służą prżedc wszystkim do ^planowania zużycia oraz kosztowni atcriaiowych i sterowania zapasami. W funkcji kontrolnó-anafityczncj norma pełni rolę układu odniesienia w ocenie poziomu zużycia faktycznego, jest też podstawą analizy materiałochłonności wyrobu, poziomu technologii oraz nieprawidłowości w przebiegu procesów produkcji.

Norma zużycia składa się z kilku elementów. Ogólna postać analityczna normy jest następująca:

N_ł m N,+S₉+0, AT

gdzie: N_t - norma zużycia materiału,

N, - zużycie teoretyczne,

S_r — straty produkcyjne,

O — odpady.

Zużycie teoretyczne, zwane również materiałem netto, stanowi tę część materiału, która została przekształcona w substancję wyrobu (bez strat). Straty produkcyjne są to ilości materiału, które w toku operacji produkcyjnych, w optymalnych warunkach techniczno-organizacyjnych, zostały odrzucone bez możliwości spożytkowania w innych procesach. Odpady stanowią ilość materiału nic wykorzystanego w danym procesie, lecz odzyskiwanego w formie przydatnej w innych procesach produkcyjnych lub w postaci substancji nieużytecznej gospodarczo.

c Jakość i poprawność norm zużycia zależy od przestrzegania określonych zasad i stosowania właściwych metod normowania. Do najważniejszych zasad normowania zużycia w przedsiębiorstwie należy: