na dz z pol036

'

ROZDZIAŁ III

KULTURA SYMBOLICZNA

W literaturze antropologicznej (archeologicznej i etnologicznej) natrafiamy na dwu, względnie trójstopniowy podział tworzonej przez człowieka kultury. Mamy więc z jednej strony rozróżnienie na kulturę materialną i duchową, z drugiej na materialno-duchową i społeczną. Analizując najstarsze dzieje ziem polskich oparłem się na podziale dwustopniowym. Do tej por>' omówiłem w zarysie panującą na obecnych ziemiach polskich kulturę materialną. Obecnie chciałbym się zająć kulturą symboliczną. Ponieważ mam świadomość tego. iż w literaturze archeologicznej brakuje, jak do tej •pory. pełnego wyjaśnienia tego pojęcia, zatrzymam się w pierwszym rzędzie na ustaleniu zakresu jego rozumienia. Pod pojęciem kultura symboliczna w naukach antropologicznych rozumie się system sądów normatywno-dyrektywalnych, powszechnie respektowanych w danej społeczności. wyróżniających się tym. że regulują one odpowiednie działania ludzkie w taki sposób, iż efekty owych działań nie mogłyby w ogóle się pojawić, gdyby odnośne sądy nie były powszechnie respektowane.

Próby podziału kultury na różne strefy podejmowano w nauce od dawna, w zasadzie od momentu wprowadzenia do aparatu pojęciowego antropologii kulturowej (etnologii) terminu kultura na oznaczenie przedmiotu badań tej dyscypliny naukowej. „Kultura - zdaniem E. B. Tylora (...) jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, zwyczaje oraz wszelkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa../’.

Przytoczona wyżej definicja podkreśla fakt. iż kultura stanow^fi ogół ..zdolności i nawyków** przekazywanych przez społeczeństw-o należącej do niego jednostce jako dziedzictwo o charakterze pozabiologicznym. Od sposobu rozumienia kultury zależy niewątpliwie tryb jej podziału na poszczególne dziedziny. Przyjrzyjmy się więc zmianom, jakim podlegały obowiązujące w' literaturze podziały kultury. Polski etnolog K. Moszyński - przyjmując za punkt wyjścia zacytowaną poprzednio definicję kultury - podzielił ją na: „kulturę materialną” (czyli techniczną), „kulturę duchową” (czyli umysłową) oraz „kulturę społeczną”. Zadaniem pierwszej miało być zaspokajanie „potrzeby materialnej jednostki ludzkiej”, drugiej „potrzeby ducha”. „Kultura społeczna” natomiast wyróżnia już nie typ potrzeb, a więc nie kryterium psychologiczne, lecz okoliczności, iż wyraz jej stanowią „wdęzi