meteo
7

od 5-10 hPa w zimie do 10-15 hPa w lecie, a także na „pustyniach” podbiegunowych -2-5 hPa. W pierwszym wypadku o malej zawartości wilgoci w powietrzu decyduje suchość podłoża i oddalenie od źródeł pary wodnej, w drugim - bardzo niska temperatura powietrza. W zimie w Arktyce i Antarktyce, gdy temperatura jest znacznie poniżej 0°C, powietrze jest niemal pozbawione wilgoci.

Ogólnie ciśnienie pary wodnej maleje wraz z szerokością geograficzną od 25-30 hPa na równiku do 1 hPa i poniżej w obszarach podbiegunowych. Warto przypomnieć, że ciśnienie pary wodnej jest jej ciśnieniem cząstkowym w ciśnieniu atmosferycznym, które na poziomie morza wynosi średnio 1013 hPa.

Rozkład przestrzenny wilgotności względnej zależy od zawartości pary wodnej i temperatury powietrza. Najwyższymi jej wartościami odznacza się zatem strefa równikowa - 80-85% i więcej (rys. 2.11), gdzie o tak wysokiej wilgotności względnej decyduje

Rys. 2.11. Rozkład wilgotności względnej (%) na kuli ziemskiej w styczniu (a) i lipcu (b) (Martyn, 2000)

duża ilość pary wodnej w ciepłym powietrzu. Równie wysoka wilgotność względna jest charakterystyczna dla wysokich szerokości geograficznych, gdzie ciśnienie par}' wodnej jest niskie, ale w stale zimnym (a nawet mroźnym) powietrzu para wodna jest ciągłe bliska nasycenia. Najniższą wilgotnością względną wyróżniają się obszary pustyń zwrotnikowych (rys. 2.11), gdzie w ciepłym lub gorącym (w lecie) powietrzu jest mała zawartość par}' wodnej. Tam w zimie średnia wilgotność względna wynosi 4-0-50%, a w lecie może spadać nawet poniżej 20%. Szczególnie niską wilgotnością względną odznacza się wnętrze Sahary i pustyń Półwyspu Arabskiego w lecie, kiedy w godzinach okołopołudniowych wilgotność względna może tu spadać nawet do 1-2%. W szerokościach umiarkowanych nad lądami półkuli północnej wilgotność względna wynosi w lecie 60-80%, w zimie 80-85%. Na całej kuli ziemskiej nad oceanami wilgotność względna wynosi ok. 80%.

Gdyby cała para wodna zawarta w atmosferze (rys. 2.10, 2.11) uległa kondensacji i przekształciła się w opad nad obszarem, nad którym się znajduje (to znaczy w danym słupie atmosfery), to średnia miesięczna wysokość takiego opadu w strefie równikowej przekroczyłaby 40 mm, w strefach umiarkowanych wyniosłaby 20-30 mm, a nad lądami w zimie 10-20 mm, w obszarach podbiegunowych zaś poniżej 5 mm, w tymi w zimie prawie 0 mm (Barry, Chorley, 2003). Fakt, że rzeczywista ilość opadów w poszczególnych obszarach kuli ziemskiej różni się znacznie (zarówno in plus, jak in minus) od tak rozumianej zawartości wody w powietrzu (ang. precipitable water), jest skutkiem poziomego transportu pary wodnej.

Para wodna znajdująca się w powietrzu nad jakimś obszarem jest na ogół w niewielkiej części pochodzenia miejscowego - w większości jest przenoszona znad oceanów, a jej transport w zasadniczy sposób jest związany z cyrkulacją atmosferyczną. Transport ten odbywa się w kierunku tak południowym, jak i - w większym stopniu - równoleżnikowym. Porównanie średnich sum rocznych parowania £ i opadów atmosferycznych P wykazuje, że w niskich i umiarkowanych szerokościach geograficznych opady przewyższają parowanie (P > E), podczas gdy w szerokościach zwrotnikowych parowanie jest większe niż opady (E > P) (rys. 2.12) (Barry, Chorley, 2003).

Brak równowagi między ilością opadów i wielkością parowania w poszczególnych strefach może istnieć dzięki temu, że zachodzi stały transport pary wodnej między tymi strefami: w szerokościach zwrotnikowych w stronę równika oraz w szerokościach umiarkowanych w stronę biegunów. Rozpływ' (dywergencja) par}' wodnej z obszarów zwrotnikowych jest związany z utrzymywaniem się w tej strefie nad oceanami stałych anty cyklonów (Wyże Azorski i Hawajski, Południowopacyficzny, Południowoatlantycki i Południowoindyjski). Szczególnie silny transport wilgoci zachodzi znad Oceanu Indyj skiego nad Azję podczas monsunu letniego. W strefie międzyzwrotnikowej para wodna jest niesiona przez pasaty w stronę równika (konwergencja strumieni z półkuli północ nej i południowej) oraz ze wschodu na zachód. W szerokościach umiarkowanych jci ruch ku wyższym szerokościom geograficznym oraz z zachodu na wschód jest związane z dominującymi tu wiatrami zachodnin ii (lal leż jest nad Europą). W wysokich szeroki •