Obraz4 (43)

50

daj żc jej potencjalna doniosłość, na. wypadek gdyby z tych lub innych przyczyn zabrakło Mussoliniego, jest bardzo wielka.

Inaczej mówiąc, monarchja jest dzisiaj jednym z pierwiastków ustroju, jednym z jego filarów, ale całego ustroju nie można sprowadzać do pierwiastka dynastycznego. Tam, gdzie jest monarchja, lub tam, gdzie jej niema, a jej wprowadzenie mogłoby się okazać użyteczne, muszą istnieć inne jeszcze czynniki stałości ustroju.

Dokładniej mówiąc, ustrój monarchiczny w dzisiejszych warunkach dziejowych, to pewna forma rozstrzygnięcia sprawy władzy zwierzchniej w państwie; poprostu może się okazać, że lepiej mieć dziedzicznego monarchę, aniżeli prezydenta, wybieranego w walkach wyborczych, którego autorytet te walki mogą podkopać. Ale nikt nie wskrzesi dzisiaj monarchji w jej dawnym, wielkim zakresie, z jej dawnem, wszechstronnem znaczeniem. Była to zresztą uświęcona monarchja, sięgająca swemi tradycjami daleko w przeszłość. Można opowiedziać się za monarchią, można ją odrzucić, ale w każdym razie trzeba szukać innych jeszcze punktów oparcia dla trwałości ustroju.

5. Ustrój stanowy, W niektórych krajach zarysowały się tendencje, by wrócić do państwa stanowego- Pokrewnym ruchem jest korporacjonizm. Średniowiecze dla wielu umysłów przedstawia dzisiaj siłę atrakcyjną. ₍ Budzi zainteresowanie nietylko filozofja średniowiecza, lecz i jego formy organizacji społecznej. Niektórzy pisarze dochodzą do wniosku, że zorganizowanie społeczeństwa w stany, z podziałem między nie funk-cyj politycznych, usunie dzisiejszą anarchię ustrojową i stworzy nową, trwałą równowagę społeczną.

Analogjami historycznemi trzeba posługiwać się bardzo ostrożnie. Średniowieczny ustrój stanowy wyrósł w specyficznych warunkach, które już się nie powtórzą., Nięjoznaczał on bynajmniej udziału wszystkich stanów społeczeństwa we władzy w państwie; przeciwnie, polegał na tern, że niektóre, niższe stany, były od tej ydadzy odsunięte,!

Bez względu na stopnie hierarchji stanowej, na wewnętrzne odróżnienia stanów, władza należała do warstwy, na której ciążył obowiązek obrony kraju. Rządzili ci, którzy walczyli w czasie wojny, a więc rycerstwo czy szlachta. Inne stany miały swoje przywileje, ale obracały się one w ciasnych granicach. Np. miasta miały swoje przywileje miejskie, swój samorząd, nie sięgały jednak zasadniczo po władzę w państwie.

W. dzisiejszych czasach nie można jednej warstwie ludności powierzyć obowiązku obrony kraju, a resztę narodu od niego zwolnić. Powszechna służba wojskowa złamała podstawę dawnego” ustroju stanowego. Dzisiaj podział na stany możnaby oprzeć na różnicy funkcyj społeczno-ekonomicznych; ale to zróżniczkowanie wymaga równocześnie współudziału wszystkich stanów w kierownictwie całem gospodarstwem narodu, a więc nie prowadzi bynajmniej do tego, by funkcje polityczne powierzyć jednemu stanowi, stworzyć stałą grupę społeczną, będącą źródłem władzy w państwie, jakiś stan — elitę.

Inne to były czasy średniowiecza. Ustrój feudalny oddalał bardzo niższe swoje stopnie od centrum władzy politycznej; wasal miał do czynienia z swoim suzerenem; miał ściśle określone, partykularne prawa i obowiązki. Im niżej schodziło się wdół po drabinie feudalnej, tern było dalej od źródła władzy w państwie i odpowiedzialności za nią. Społeczeństwo średniowieczne było podzielone na drobne całości prawno-ekonomiczne, a związane w jedną całość bardzo luźnemi węzłami. Miasto z pobliskiemi wsiami tworzyło ciasny okręg ekonomiczny; nie było nawet często stanowej solidarności miejskiej, miasta prowadziły z sobą wojny. Trudności komunikacyjne, pierwotny tryb gospodarstwa, brak poczucia jedności narodowej, która dopiero wtedy zaczyna się formować wśród pewnych tylko żywiołów społeczeństwa i to w niektórych tylko krajach, to wszystko sprzyjało temu, by masy społeczeństwa żyły swojem własnem, wąskiem życiem, by nie interesowały się zbytnio tern, co się dzieje w całem państwie; przeważnie o tern nie wiedziały.

Gdyby nastąpiło odrodzenie ustroju stanowego, to już na nowych podstawach. Nie można w szczególności twierdzić, że np, przyznanie prawa wyborczego masom na podstawie terytorjal-nej jest zasadniczo lepsze, niż oparcie systemu wyborczego na podstawie przynależności do pewnej grupy produkcyjnej, czy warstwy społecznej. Ale tego rodzaju reformy nie przywracają jeszcze wagi pierwiastkowi stanowemu, jako czynnikowi sta-