obraz7

Ten temat wyróżnia tylko Hoffmann, bo jak uważa był to ważny nurt, który wpływał na wszystkie dziedziny religioznawstwa, więc można by to omawiać przy okazji mówienia o konkretnej dziedzinie, ale łatwiej powiedzieć całościowo.

Marksiści w swoim podejściu do religii byli o tyle wyjątkowi, że chcieli stworzyć CAŁOŚCIOWĄ teorię religii. Nie chcieli ograniczać się do poszczególnych dziedzin, ale uważali że trzeba objąć całość i mieć wspólną teorię religii. Oczywiście twórcami podstaw tego podejścia byli Marks i Engels. Przy czym ten pierwszy nie zajmował się specjalnie religią, drugi natomiast wprowadzał idee Marksa do religioznawstwa. Uważali oni, że w religii odzwierciedlona jest zależność człowieka od przyrody. Za źródło religii uważali procesy alienacyjne (społeczne, ekonomiczne i in.). M+E wskazywali na potrzebę łączenia badań historycznych z badaniami ekonomicznymi społeczeństwa. Dodajmy, że wg marksistów religia była tworzona i popierana przez klasy wyższe, tak by utrwalała ona ład narzucany przez klasy rządzące (to łączy się ze znaną wszystkim teorią walki klas). Religia pełni więc w społeczeństwie funkcję stratyfikacyjną. Pamiętajmy, że marksizm, a wiec także religioznawstwo marksistowskie narodziło sie na zachodzie Europy (przede wszystkim Niemcy i Wielka Brytania)! Dopiero później, po wojnie główny nurt przeniósł się na tereny ZSRR, gdyż był tam dobry klimat dla takich badań. W większości krajów na tych terenach przedmiotem nauczania nie było religioznawstwo a „naukowy ateizm”, bo też marksistowskie podejście do nauki zakładało, że ma ona zmieniać rzeczywistość, tak wiec nauka o religiach ma prowadzić do zwalczania zabobonów. W obrębie zainteresowań religioznawców marksistowskich znajdowały się nie tylko funkcje religii, ale także historia i ewolucja religii (przy czym zakładali istnienie okresu ateistycznego, przed-religijnego). W swoich badaniach powracali więc do tematów, które poruszały światowe religioznawstwo w jego początkach. Duże możliwości rozwoju miało też w ZSRR etnoreligioznawstwo, ze wzglądu na dużą dostępność materiału etnologicznego (m.in. ludy Syberii, szamanizm na tych terenach...). Oprócz genezy religii jako takiej badaczy marksistowskich interesowało także pochodzenie Chrześcijaństwa. Na tym polu najbardziej znany jest Wipper, który stwierdził, że marksista musi uznać za prawdziwą koncepcję historyzacji mitu (uznania mitu za prawdę historyczną- z tej koncepcji wynika, że Jezus nie istniał naprawdę. Istnieje także przeciwstawna koncepcja mitologizacji historii, która uznaje w Jezusie istniejącego historycznie reformatora, który miał pecha i został zabity, a po jego śmierci uczniowie uznali w nim boga i stworzyli cały mit o jego zmartwychwstaniu itp.). Do najważniejszych religioznawców marksistowskich zaliczamy: K. Kautsky’ego, A. Labriola’ego, J. PIechanow’a, H. Cunow’a, E. de Martino (Włoch!) a w Polsce przede wszystkim Krzywickiego i Czarnowskiego. Przy czym zaznaczmy, że w Polsce nigdy nie było „naukowego ateizmu”, a zawsze religioznawstwo.

75. Egzystencjalizm w religioznawstwie

Zacznijmy od tego czym jest egzystencjalizm, czy inaczej, filozofia egzystencji. Jest to współczesny, niejednolity kierunek filozoficzny, którego powstanie wiąże się z dziełem duńskiego filozofa i teologa ewangelickiego S. Kierkegaarda. Za źródła inspiracji egzystencjalnych można uznać poglądy Sokratesa (skoncentrowanie się na jednostce i jej życiu), św. Augustyna (podkreślenie znaczenia subiektywności), M. Lutra (postulowanie indywidualizacji dialogu człowieka z Bogiem oraz krytyka stosunku wobec metafizyki i filoz. pewników) czy B. Pascala (ujęcie zachowań ludzkich w kontekście niepewności i ryzyka). Charakteryzując podejście egzystencjalne, należy odróżnić problemy egzystencjalne od samej filozofii egzystencjalnej. Z problemami egzystencjalnymi ludzie mają do czynienia zawsze, przedmiotem refleksji egzystencjalnej jest natomiast niepowtarzalność podmiotowa człowieka, będąca rezultatem jego własnego wyboru, i specyficzny sposób rozstrzygania problemów egzystencjalnych, także w zakresie życia religijnego. W filozofii egzystencjalnej przyjęło się wyróżniać obok laickiego (S. de Beauvoir, A. Camus, J.P. Sartre) także nurt religijny, przy czym formułuje się wątpliwość, czy da się go pogodzić z konfesyjnością, która domaga się podporządkowania egzystencji pewnym treściom (essentia); właśnie z tego powodu stosuje się określenie „egzystencjalizm religijny”. Przedstawicielami tego nurtu są m.in.: Kierkegaard, N. Bierdiajew, K. Jaspers, L. Szestow, N. Abbagnano, E. Mounier, O. Bollnow, M. de Unamuno, P. W ust.

Egzystencjaliści często krytykowali instytucie społeczne, także Kościół fKierkegaard, Wustf mając na celu wykrycie różnych patologii w ich funkcjonowaniu, sprzeciwiając się wszelkim formom ograniczenia wolności. Mimo fali krytyki jaka spotykała egzystencjalizm ze wszystkich stron filozofia