Obraz1

106 XI. Naród i państwo

tur i narodów wzajemnie wzbogaca je, ale rodzi też wiele trudnych do rozwiązania problemów psychologicznych, ekonomicznych i politycznych. Bywa ono niejednokrotnie podłożem tarć etnicznych, a nawet pojawienia się w masowej skali postaw szowinistycznych i rasistowskich.

Należy się spodziewać, że zjawisko wieloetniczności i wielo-kulturowości państw europejskich będzie się w przyszłości pogłębiać. W Unii Europejskiej sprzyja temu swobodny przepływ obywateli państw członkowskich przez jej granice wewnętrzne, prawo do osiedlenia się w dowolnym z tych państw oraz podjęcia w nich działalności zarobkowej. Gdy zaś idzie o obywateli innych państw, rysuje się silna tendencja do legalnego lub nielegalnego przekraczania granic zewnętrznych Unii w celu znalezienia się na obszarze, na którym pobyt daje większe szanse uzyskania wyższego statusu materialnego i społecznego, a w skrajnych, ale nierzadkich przypadkach, nawet przeżycia.

145. Jednym ze sposobów, w których upatruje się szans na pomyślne rozwiązanie problemów rozwoju narodowego w państwach wielonarodowych, jest tworzenie struktur federalnych i autonomicznych. Jednostki państwowe (republiki, kraje, prowincje itp.) wchodzące w skład federacji są uznawane za siedziby poszczególnych narodów. Dają tym narodom możność samodzielnego rozstrzygania o własnych sprawach. Nie każde jednak państwo federalne powstało dla rozwiązania problemu wielonarodowości. Tak jest w zasadzie w przypadku Rosji, ale nie na przykład Stanów Zjednoczonych. Mniejszymi państwami federalnymi są: Belgia, Szwajcaria, Austria, Republika Federalna Niemiec. W Szwajcarii federalizm (system kantonów) pozostaje w niewątpliwym związku ze strukturą kulturowo-językową tego kraju. W Belgii żyją dwie wspólnoty różniące się kulturowo - Flamandowie i Wa-lończycy. Belgia była do niedawna państwem unitarnym, lecz parę lat temu podjęto decyzję ojej federalizacji, ponieważ okazało się, że współżycie tych wspólnot w jednym państwie połączone jest z poważnymi konfliktami.

Istnienie struktury federalnej nie zawsze przynosi rozwiązanie problemu narodowego. Znaczenie ma też to, na ile federacja

i- ;l tworem autentycznym. Doświadczenia federalizmu jugosło-lańskiego (1943/1946-1991), radzieckiego (1922-1991) czy ■ /echosłowackiego (1968-1992) okazały się pod tym względem nie najlepsze.

Innym sposobem rozwiązania kwestii narodowej w państwie irst autonomia lub samorząd narodowościowy. Nie musi to być koniecznie autonomia lub samorząd o charakterze terytorialnym, U) jest takim, w którym narodowe jednostki autonomiczne (samorządowe) są zarazem jednostkami terytorialnego podziału państwa, (idy dany naród żyje na obszarze danego państwa w rozproszeniu, tworzenie autonomicznych terytorialnych jednostek narodowych jest niemożliwe. Możliwe jest natomiast zapewnienie grupie narodowej swobody w pielęgnowaniu jej kultury, języka, religii, kształcenia i wychowywania młodych pokoleń przez zagwarantowanie prawa do samoorganizowania się w różnego rodzaju związki, brawo to obejmuje także możność tworzenia szkól, od podstawowych do wyższych, instytucji kulturalnych i religijnych, posiadanie własnych środków masowego przekazu. Niekiedy tego rodzaju autonomię określa się mianem autonomii (samorządności) kulturalnej.

O autonomię zabiega część ludności polskiego Górnego Śląska, ta zwłaszcza, która deklaruje przynależność do narodowości śląskiej. Warto przypomnieć, że województwo śląskie cieszyło się autonomią w ramach Rzeczypospolitej Polskiej lat międzywojennych. Jej ustanowienie wynikało z przyjętych przez nasze państwo zobowiązań międzynarodowych i wiązało się z istnieniem na Śląsku znacznej mniejszości niemieckiej.